Η ιστορία του HIV/AIDS

1. Εισαγωγή

Η πανδημία HIV/AIDS  είχε βαθύτατο αντίκτυπο στον κόσμο και άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για τη δημόσια υγεία, τη σεξουαλικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. 

2. Η προέλευση του HIV/AIDS

Η συζήτηση σχετικά με την προέλευση του HIV έχει τροφοδοτηθεί διαχρονικά από θεωρίες συνομωσίας, θεωρίες επιστημονικές, επιστημονικοφανείς, αλλά και εντελώς αντιεπιστημονικές. 

Το φαινόμενο αυτό είναι φυσικό αν σκεφτούμε ότι μιλάμε για μια επιδημία παγκόσμιας εμβέλειας και σημασίας. Παρόλο που η προέλευση του HIV είναι ακόμη αντικείμενο συζήτησης, φαίνεται ότι σήμερα πλέον μπορούν να διατυπωθούν με σχετική βεβαιότητα ορισμένα στοιχεία για την ιστορική διαδρομή μιας νόσου που έμελλε να συνταράξει τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα – και όχι μόνο.

Είναι πια ευρέως αποδεκτό ότι ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) προήλθε από τον ιό της ανοσοανεπάρκειας του πιθήκου (SIV), ο οποίος μεταδόθηκε στον άνθρωπο μέσω του κυνηγιού ή της επεξεργασίας και πώλησης κρέατος πιθήκου, ενώ χρειάστηκε να μεσολαβήσουν αρκετές μεταλλάξεις στο πέρασμα του χρόνου μέχρι ο ιός να προσαρμοστεί στο ανθρώπινο είδος και να εξαπλωθεί.

Οι μελετητές πιστεύουν ότι ο ιός πρωτοεμφανίστηκε στο πρώην Βελγικό Κονγκό κατά τη δεκαετία του 1920, αλλά ιστορικά θεωρείται ότι ο πρώτος θάνατος από AIDS σημειώθηκε το 1959. Αυτό επιβεβαιώθηκε με μια εκ των υστέρων ανάλυση κατεψυγμένων δειγμάτων αίματος το 1986, σύμφωνα με την οποία ταυτοποιήθηκε ένα άτομο που ζούσε με HIV εκείνη την εποχή. 

Κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν το πρώτο θύμα του ιού, όμως είναι το παλαιότερο που έχει επιβεβαιωθεί μέχρι σήμερα. 

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 καταγράφηκαν σποραδικά περιστατικά σε διάφορες χώρες τα οποία συσχετίστηκαν με τον HIV σε δεύτερο χρόνο. 

Η δεύτερη αποδεδειγμένη περίπτωση μόλυνσης με τον ιό προήλθε επίσης από εκ των υστέρων εξέταση δείγματος λεμφαδένων ενήλικης γυναίκας από την Κινσάσα. Όταν το γονιδίωμα του συγκεκριμένου δείγματος συγκρίθηκε με το δείγμα του 1959, αποδείχθηκε κατά 12% διαφορετικό – αυτό υποδεικνύει, κατά τους ειδικούς, ότι ο HIV υπήρχε και μεταλλασσόταν στον άνθρωπο για μερικές δεκαετίες.

📍Το 1969 θεωρείται η χρονιά που καταγράφηκε το πρώτο περιστατικό HIV/AIDS στις ΗΠΑ. 

Ένας 16χρονος φεύγει από τη ζωή του έχοντας εμφανίσει συμπτώματα σχετιζόμενα με το AIDS. Αυτό που μπορούσαν να διαπιστώσουν οι γιατροί εκείνη την εποχή ήταν ο χαμηλός αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων και οι δερματικές αλλοιώσεις που σχετίζονταν με το σάρκωμα Kaposi. Αυτές οι καταγραφές σε συνδυασμό με δείγματα αίματος και ιστού που ελήφθησαν τότε, επέτρεψαν τη διάγνωση σχεδόν δύο δεκαετίες μετά τον θάνατό του, που επήλθε από πνευμονία.

Αναδρομικές εξετάσεις αίματος δείχνουν πως τη δεκαετία του ’70 ο ιός είχε επεκταθεί σε Μπουρουντί, Ρουάντα, Τσαντ και Ουγκάντα, ενώ τα ιατρικά αρχεία από άλλες αφρικανικές χώρες δείχνουν επίσης σημαντική αύξηση αυτών που σήμερα αναγνωρίζουμε ως ευκαιριακές λοιμώξεις και ασθένειες σχετιζόμενες με το AIDS. 

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας ο HIV είχε φτάσει σε επιδημικό επίπεδο. Ο ιός ταυτόχρονα έχει καταφέρει να εξαπλωθεί στον Καναδά, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Το 1979 ένας 18χρονος αιμορροφιλικός στις ΗΠΑ αναπτύσσει γενικευμένη λεμφαδενοπάθεια και σήμερα θεωρείται το πρώτο περιστατικό που του μεταδόθηκε από μετάγγιση αίματος.  

👻Μέχρι το 1980, τα στοιχεία που διαθέτουμε δείχνουν ότι ο ιός είναι παρών και έχει ήδη εξαπλωθεί στην Αφρική, στη Β. Αμερική, στη Ν. Αμερική, στην Ευρώπη και στην Αυστραλία. Άγνωστος, αόρατος, χωρίς κανέναν τρόπο ελέγχου, εκτιμάται ότι έχει ήδη μολύνει έως και 300.000 ανθρώπους εκείνη την εποχή.

3. 80's - Η πανδημία της προκατάληψης

Το 1981, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) αναγνώρισε επίσημα μια νέα ασθένεια, η οποία αναφέρθηκε για πρώτη φορά σε μια έκθεση του Dr. Michael Gottlieb που δημοσιεύθηκε στην Εβδομαδιαία Έκθεση για τη Νοσηρότητα και τη Θνησιμότητα (Morbidity and Mortality Weekly Report). Η έκθεση περιέγραφε κρούσματα ενός σπάνιου είδους πνευμονίας που ονομαζόταν πνευμονοκυστική πνευμονία (PCP) σε πέντε ομοφυλόφιλους άνδρες στο Λος Άντζελες, οι οποίοι είχαν όλοι σοβαρά εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Δύο από τους άνδρες είχαν ήδη πεθάνει και όλοι τους είχαν επίσης μολυνθεί από τον κυτταρομεγαλοϊό (CMV), ο οποίος ανήκει στην ομάδα των ερπητοϊών.

Μετά τη δημοσίευση της έκθεσης, γιατροί από όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες κατέκλυσαν το CDC με αναφορές παρόμοιων περιπτώσεων, καθώς και περιπτώσεων σαρκώματος Kaposi, το οποίο συνδέεται επίσης με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Στις 16 Ιουνίου, ένας 35χρονος λευκός ομοφυλόφιλος άνδρας με σοβαρά συμπτώματα ανοσοανεπάρκειας έγινε ο πρώτος ασθενής με AIDS που εισήχθη στο Κλινικό Κέντρο των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIH). Δεν έφυγε ποτέ από το νοσοκομείο και πέθανε λίγους μήνες αργότερα, στις 28 Οκτωβρίου. Η δεύτερη έκθεση του CDC χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο "σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας" (AIDS) για να περιγράψει αυτό το σύνδρομο, το οποίο χαρακτηριζόταν από ευκαιριακές λοιμώξεις και ορισμένους καρκίνους. 

Το 1982, η νέα ασθένεια που συνεχίζει τη θανατηφόρα δράση της αποκτά το όνομά της. Ο όρος Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) καθιερώνεται στη θέση των προηγούμενων ανεπίσημων και υποτιμητικών όρων GRID (Gay-related immune deficiency), Gay Cancer ή Gay Plague. Από τις αρχές του έτους η ασθένεια προσελκύει την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης, ενώ το CDC αναφέρει περιστατικά πνευμονοκυστικής πνευμονίας και σαρκώματος Kaposi σε ετεροφυλόφιλους, αιμορροφιλικούς, μετανάστες από την Αϊτή και χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Έτσι ορίζονται οι ομάδες “υψηλού κινδύνου” με τον κωδικό "4H"  από τα αρχικά των λέξεων: Ομοφυλόφιλοι, ηρωινομανείς, αιμορροφιλικοί, Αϊτινοί (Homosexuals, Heroin addicts, Haitians, Haemophiliacs). Εικάζεται ότι ο ιός έφτασε στις ΗΠΑ μέσω της Αϊτής, καθώς τη δεκαετία του 1960 πολλοί Αϊτινοί μετανάστες εργάζονταν στο Κονγκό.

Οι πρωτοβουλίες των ακτιβιστών ξεκίνησαν το 1982 με τις πρώτες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τις συνέπειες της νόσου. Στις αρχές του έτους ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη η πρώτη ακτιβιστική οργάνωση με στόχο την ενημέρωση, την προώθηση της έρευνας και την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας στους ασθενείς με AIDS. Η οργάνωση αυτή ήταν η GMHC (Gay Men's Health Crisis).

Το 1983 επιστήμονες και οι ομάδες που πλήττονται αγωνίζονται να κατανοήσουν αυτή τη θανατηφόρα ασθένεια, η οποία εμφανίστηκε ξαφνικά και δημιούργησε πολυάριθμα ερωτήματα σχετικά με τη μετάδοση, τα συμπτώματα και την εξέλιξή της. Εκείνη την εποχή η επιστημονική κοινότητα βάδιζε στο σκοτάδι και η πρόοδος ήταν οδυνηρά αργή, μιας και η διάθεση πόρων για την έρευνα ήταν ακόμη περιορισμένη.

Τον Μάιο, ο Luc Montagnier, η Françoise Barré-Sinoussi και οι συνάδελφοί τους στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι ανακοινώνουν ότι απομόνωσαν έναν ιό που σχετίζεται με τη λεμφαδενοπάθεια (lymphadenopathy-associated virus ή LAV), ο οποίος πιστεύουν ότι συνδέεται με το AIDS. Περίπου την ίδια εποχή, ο Robert Gallo του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ και η ερευνητική του ομάδα ισχυρίζονται ότι ανακάλυψαν έναν ρετροϊό (τον οποίο ονόμασαν HTLV-III) που πιθανώς προκαλεί το AIDS.

Η αιμοδοσία διαταράσσεται ως αποτέλεσμα της επιδημίας, ενώ τα άτομα που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την επιδημία και οι κοντινοί τους υποφέρουν από το στίγμα και τις διακρίσεις. Οι κυβερνήσεις διαφόρων χωρών αρχίζουν να ανταποκρίνονται στην επιδημία με σκοπό να αποτρέψουν την περαιτέρω εξάπλωσή της. Η επιδημία οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στη σεξουαλική συμπεριφορά, τη χρήση ναρκωτικών και τις πολιτικές δημόσιας υγείας και προκαλεί μια παγκόσμια συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Το 1984, ο αριθμός των ατόμων που ζουν με τον ιό HIV φτάνει τα 1,7 εκατομμύρια, με τα νέα κρούσματα να φτάνουν τις 600.000 και τους θανάτους που σχετίζονται με το AIDS να ξεπερνούν τις 25.000. Τον Οκτώβριο του 1984 αρχίζουν κλινικές δοκιμές για ένα τεστ αντισωμάτων που ανιχνεύει τον ιό στο αίμα. Ο L. Montagner και ο R. Gallo ανακοινώνουν από κοινού τον Ιούνιο ότι οι ιοί LAV (Lymphadenopathy-Associated Virus) και HTLV-III που προκαλούν AIDS, είναι ο ίδιος ιός (ο οποίος θα ονομαστεί HIV δύο χρόνια αργότερα). Στο Αμστερνταμ γεννιέται το πρώτο πρόγραμμα ανταλλαγής συριγγών για χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, ενώ τον Ιούνιο του ίδιου έτους πεθαίνει από επιπλοκές του AIDS ο Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault. 

Το 1985 οι θάνατοι από ασθένειες που σχετίζονται με το AIDS φτάνουν τους 42,600 ενώ πληθώρα μέσων ενημέρωσης μιλούν για μια “απειλή που μεγεθύνεται”. Ο οργανισμός Τροφίμων & Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) αδειοδοτεί την παραγωγή του πρώτου τεστ ανίχνευσης αντισωμάτων του HIV στον άνθρωπο (ELISA), κάνοντας διαθέσιμο ένα πρώτο σημαντικό εργαλείο στην αντιμετώπιση της επιδημίας. 

Την ίδια χρονιά πραγματοποιείται στην Ατλάντα των ΗΠΑ το 1ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS, το οποίο μέχρι και σήμερα αποτελεί μια διεθνή πλατφόρμα για συντονισμένη απάντηση στην επιδημία του HIV/AIDS. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, η είδηση είδηση ότι ο Ροκ Χάντσον, ένα διεθνές είδωλο, έπασχε από AIDS, εστίασε την παγκόσμια προσοχή στην ασθένεια και βοήθησε στην αλλαγή των αντιλήψεων του κοινού γι' αυτήν. 

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν μιλά για πρώτη φορά δημόσιαγια το AIDS, ύστερα από 5 χρόνια σφοδρότατης κριτικής ότι η διοίκηση του χρηματοδοτεί ανεπαρκώς την αντιμετώπιση του HIV/AIDS, χαρακτηρίζοντας το “κορυφαία προτεραιότητα”. 

Την 1η Μαΐου του 1986 η Διεθνής Επιτροπή για την Ταξινόμηση των Ιών ανακοινώνει ότι ο ιός που προκαλεί το AIDSθα ονομάζεται επισήμως Ιός της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human Immunodeficiency Virus – HIV). Οι επιστήμονες αναφέρουν την απομόνωση ενός νέου ιού σε δύο ασθενείς με AIDS από τη Γουινέα-Μπισάου και το Πράσινο Ακρωτήριο. Σημείωσαν ότι ο ιός είναι διαφορετικός από ό,τι παρατηρείται αλλού, αλλά αναμφίβολα σχετίζεται με τον HIV. Ονομάστηκε HIV-2 και συνδέθηκε με τη Δυτική Αφρική. Σε αντίθεση με τον HIV-1, είναι λιγότερο λοιμογόνος και λιγότερο μεταδοτικός. Ο HIV-1 παραμένει αυτός που ευθύνεται για τη μεγάλη πλειονότητα των μολύνσεων παγκοσμίως, και αυτός με τις περισσότερες μεταλλάξεις και υποτύπους.

Την 1η Φεβρουαρίου του 1987 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εγκαινιάζει το Παγκόσμιο Πρόγραμμα για το AIDS στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της νόσου. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) εγκρίνει την κυκλοφορία της πρώτης φαρμακευτικής αγωγής για το AIDS. Πρόκειται για τη φαρμακευτική ουσία ζιδοβουδίνη, γνωστή ως αζιδοθυμιδίνη ή ΑΖΤ, ένα αντιρετροϊκό που αρχικώς αναπτύχθηκε για τη θεραπεία του καρκίνου. Το στίγμα και οι διακρίσεις κατά των ατόμων που ζουν με HIV θεσμοθετείται με τις υγειονομικές αρχές των ΗΠΑ να απαγορεύουν την είσοδο των οροθετικών στη χώρα για λόγους δημόσιας υγείας. 

Το ίδιο έτος ιδρύεται η ACT UP και οργανώνει την πρώτη της διαμαρτυρία στη Wall Street απαιτώντας άμεση δράση σε ποικίλα θέματα, μεταξύ των οποίων:

• Μεγαλύτερη πρόσβαση σε πειραματικά φάρμακα για το AIDS
  
• Διαθεσιμότητα φαρμάκων σε προσιτές τιμές
  
• Πολιτικές απαγόρευσης των διακρίσεων κατά την αντιμετώπιση του AIDS
  
• Ασφάλιση, απασχόληση και στέγαση· 
  
• Συντονισμένη ολοκληρωμένη εθνική πολιτική για το AIDS.
  

Στις 19 Απριλίου η πριγκίπισσα Νταϊάνα φωτογραφίζεται να ανταλλάσσει χειραψία με οροθετικό ασθενή, σε νοσοκομείο του Λονδίνου. Η κίνηση αυτή ήταν τεράστιας συμβολικής αξίας σε μια εποχή που το στίγμα ήταν στο ζενίθ του. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς εκτίθεται στο εθνικό πάρκο της Ουάσινγκτον το AIDS Memorial Quilt όπου απλοί άνθρωποι συνθέτουν πάνω από 1.920 πάνελ για να μνημονεύσουν τα ονόματα γνωστών και φίλων τους που πέθαναν από AIDS.  Σήμερα, αποτελεί μια τεράστια σύνθεση 54 τόνων που περιλαμβάνει σχεδόν 50.000 πάνελ αφιερωμένα σε περισσότερα από 105.000 άτομα. Είναι το μεγαλύτερο έργο κοινοτικής λαϊκής τέχνης στον κόσμο.

Το 1988 ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η 1η Δεκεμβρίου ως η Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS με σύνθημα «A world united against AIDS». Η ημέρα καθιερώθηκε με στόχο να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για ένα παγκόσμιο πρόβλημα, αλλά και για να ακουστεί η φωνή όσων ζουν με τον HIV/AIDS. Τον Ιανουάριο του 1988 η Διακήρυξη του Λονδίνου εκπέμπει ένα μήνυμα που τονίζει τις ανάγκες πρόληψης, προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιορισμού του στίγματισμού και των διακρίσεων, τόσο από τις κυβερνήσεις και την κοινωνία, όσο και από τα ΜΜΕ. Η διακύρηξη δημοσιεύτηκε ύστερα από διεθνή συνάντηση υπό τον ΠΟΥ με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από 148 χώρες – τα τρία τέταρτα των οποίων κατείχαν υπουργικές θέσεις.

Μέχρι τον Μάρτιο 1989, 145 χώρες έχουν αναφέρει 142.000 περιστατικά AIDS. Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τα εκτιμά στις 400.000 παγκοσμίως. Ανακοινώνονται τα αποτελέσματα των δοκιμών του ΑΖΤ, τα οποία έδειξαν ότι το φάρμακο μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη του AIDS σε θετικά στον HIV άτομα που δεν εμφανίζουν συμπτώματα. Στις ΗΠΑ γίνεται διαθέσιμο και δεύτερο φάρμακο για τη θεραπεία του AIDS σε άτομα στα οποία είχε αποτύχει η θεραπεία με ΑΖΤ.

Μέχρι το 1990 η επιδημία έχει απλωθεί σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, χωρίς διακρίσεις ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες. Οι διακρίσεις ωστόσο αφορούν την παροχή πρόσβασης των διαθέσιμων φαρμάκων εκεί που υπάρχει ανάγκη με αποτέλεσμα να διαπιστώνεται πως το προσδόκιμο ζωής στην υποσαχάρια Αφρική έχει μειωθεί πάρα πολύ εξαιτίας της επιδημίας. Το Νοέμβριο του ’90 δημοσιεύεται στο περιοδικό LIFE μια εικόνα που έχει ταυτιστεί όσο καμία άλλη με την επιδημία του HIV/AIDS. Σε αυτή βλέπουμε τον David Kirby περιστοιχισμένο από μέλη της οικογένειάς. Τη στιγμή αποτύπωσε με τον φωτογραφικό της φακό η Therese Frare.

4. 90's - Η ελπίδα της επιστήμης

Το Μάιο του 1991 η πρωτοβουλία καλλιτεχνών Visual AIDS δημιουργεί την κόκκινη κορδέλα (Red ribbon) ως σύμβολο αλληλεγγύης και υποστήριξης για τους ανθρώπους που ζουν με HIV. 

Το Νοέμβριο του ίδιου έτους ο γνωστός μπασκετμπολίστας Μάτζικ Τζόνσον ανακοινώνει δημόσια ότι είναι θετικός στον HIV. Η ανακοίνωσή αυτή συνέβαλε στο να αρχίσουν να διαλύονται τα διαδεδομένα στερεότυπα ότι ο HIV αφορά μόνο τους ομοφυλόφιλους άνδρες.

Λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση του Johnson, πεθαίνει από επιπλοκές του AIDS ο Freddie Mercury, στα 45 του χρόνια. Ο βρετανός τραγουδιστής του συγκροτήματος Queen, την προηγουμένη μέρα είχε ανακοινώσει δημοσίως ότι πάσχει από AIDS.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση του AIDS εγκρίνοντας το πρόγραμμα Europeagainst AIDS, το οποίο υποστήριξε κοινωνικές δράσεις από τα κράτη μέλη της Ε.Ε. για τα επόμενα χρόνια.   

Το 1992, στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, εκλέγεται ο Μπιλ Κλίντον, ο πρώτος πρόεδρος που είχε εντάξει στην προεκλογική του εκστρατεία ζητήματα που αφορούσαν το HIV/AIDS. Ο διάσημος ηθοποιός Άντονι Πέρκινς πεθαίνει από επιπλοκές του AIDS. Λίγα χρόνια πριν είχε προσφερθεί να συμβάλει στην ενημέρωση για την ασθένεια, ενώ πριν το θάνατο του έγραψε:

«Από τους ανθρώπους που συνάντησα σε αυτή τη μεγάλη περιπέτεια στον κόσμο του AIDS έμαθα περισσότερα για την αγάπη, την ανιδιοτέλεια και την ανθρώπινη κατανόηση, από όσα έμαθα ποτέ στον αμείλικτο, ανταγωνιστικό κόσμο στον οποίο πέρασα τη ζωή μου».

Οι θάνατοι διάσημων προσωπικοτήτων από επιπλοκές του AIDS συνεχίζονται και το 1993, με τον διάσημο Ρώσο χορευτή του μπαλέτου Rudolf Nureyev να πεθαίνει στις 6 Ιανουαρίου. Μια ταινία σταθμός κυκλοφορεί το ίδιο έτος με τίτλο «Philadelphia». Η ταινία βασίστηκε σε πραγματική ιστορία και ανέδειξε θέματα που σχετίζονταν με το AIDS, την ομοφυλοφιλία και την ομοφοβία συνεισφέροντας σημαντικά στην αναγνώριση του προβλήματος και την ευαισθητοποίηση.

Το 1994, το AIDS ανακυρρήσσεται ως η κύρια αιτία θανάτου των Αμερικανών ηλικίας 25-44. Οι David Ho και GeorgeShaw αποδεικνύουν ότι μετά την αρχική λοίμωξη, ο HIV αναπαράγεται διαρκώς στο σώμα. Η ανακάλυψη ανοίγει το δρόμο στο συμπέρασμα ότι είναι απαραίτητο να χτυπηθεί ο ιός όσο το δυνατόν νωρίτερα, και με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους ταυτόχρονα, δηλαδή με συνδυασμούς φαρμάκων. 

Δημιουργείται το Κοινό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τον HIV και το AIDS (UNAIDS) με σκοπό να αποτελέσει σημείο διασύνδεσης κυβερνήσεων, ιδιωτικού τομέα και κοινοτήτων, φέρνοντας τους ανθρώπους που ζουν με HIV στο τραπέζι της λήψης αποφάσεων και στο κέντρο παρακολούθησης και σχεδιασμού παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της επιδημίας. Αρχίζει να λειτουργεί δυο χρόνια αργότερα. 

Τον Ιούνιο του 1995 η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) εγκρίνει τον πρώτο αναστολέα πρωτεάσης του ιού ανοίγοντας τη νέα εποχή του συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων υψηλής δραστικότητας (Highly Active Antiretroviral Therapy – HAART).

Ο Greg Louganis, Αμερικανός Ολυμπιονίκης στις καταδύσεις, ανακοινώνει ότι είναι θετικός στον HIV. Η ανακοίνωση προκαλεί αντιδράσεις, καθώς η διάγνωση είχε γίνει έξι μήνες πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1988, αλλά ο ίδιος δεν είχε ανακοινώσει την κατάστασή του και θεωρήθηκε ότι όταν τραυματίστηκε στη διάρκεια κατάδυσής του έθεσε σε κίνδυνο μόλυνσης τους συναθλητές του που κολυμπούσαν στην ίδια πισίνα.

Το 1996 είναι μια σημαντική χρονιά καθώς μέσα σε λίγους μήνες ο FDA ενέκρινε:

• Το πρώτο κατ’ οίκον τεστ HIV
• Ένα τεστ ιικού φορτίου που μετρά το επίπεδο του ιού στο αίμα
• Ένα νέο αντιρετροϊκό που ανήκε στην κατηγορία των μη-νουκλεοσιδικών αναστολέων αντίστροφης μεταγραφάσης
• Το πρώτο τεστ ούρων για τον HIV.

Το πιο σημαντικό γεγονός της χρονιάς έρχεται στο 11ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS στο Βανκούβερ του Καναδά. Ο Dr Julio Montaner παρουσιάζει απτά αποτελέσματα της τριπλής θεραπείας που εφάρμοσε σε ασθενείς. 

Ο συνδυασμός τριών διαφορετικών τύπων αντιρετροϊκών φαρμάκων (Highly Active Antiretroviral Therapy – HAART) θα έχει ως αποτέλεσμα η θνησιμότητα μεταξύ των ασθενών να πέσει σημαντικά δείχνοντας πως η λοίμωξη από HIV μπορεί να μετατραπεί σε μια χρόνια νόσο. 

Αυτό που ακολούθησε του ενθουσιασμού για τη νέα ανακάλυψη ήταν τα ερωτηματικά σε σχέση με την πρόσβαση του φαρμάκου στις χώρες που το έχουν περισσότερη ανάγκη, καθώς το κόστος της θεραπείας έφτανε τα 20.000 δολάρια ετησίως. 

Η εφαρμογή της HAART (Highly Active Antiretroviral Therapy) καθίσταται το νέο πρότυπο θεραπείας. Σε αυτή την εξέλιξη αποδίδεται κατά κύριο λόγο η πρώτη ουσιαστική μείωση (-47%) των θανάτων από AIDS στις ΗΠΑ, που σημειώθηκε το 1997.

Το βασικό θέμα του 12ου Διεθνούς Συνεδρίου για το AIDS που πραγματοποιείται στη Γενεύη της Ελβετίας είναι το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών όσον αφορά την αντιμετώπιση του AIDS. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας προβληματικής το πρόγραμμα UNAIDS ξεκινά το 1998 συζητήσεις με τις φαρμακευτικές εταιρείες. Η συζήτηση αποδεικνύεται δύσκολη, καθώς οι μειωμένες τιμές που θα προσφέρουν αρχικά οι εταιρείες για τα φάρμακα του AIDS, είναι πολύ μακριά από τις οικονομικές δυνατότητες των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Για το 1999, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το HIV/AIDS είναι η τέταρτη αιτία θανάτου παγκοσμίως και η νούμερο ένα αιτία θανάτου στην Αφρική. Ο Οργανισμός εκτιμά ότι 33 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με τον ιό παγκοσμίως και ότι 14 εκατομμύρια έχουν πεθάνει από AIDS. Οι γυναίκες αποτελούν τώρα το 23% των περιστατικών AIDS στις ΗΠΑ (το 1985 ήταν 7%).

Στη Σύνοδο Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών το 2000 υιοθετούνται οι στόχοι της χιλιετίας, όπου οι ηγέτες των χωρών του πλανήτη δεσμεύονται σε δράση σχετικά με τη φτώχεια, την εκπαίδευση, την ισότητα των φύλων, την υγεία και τη βιωσιμότητα. Ο Στόχος 6 επικεντρώνεται ειδικά στον HIV, με δύο πτυχές: να σταματήσει η εξάπλωση του HIV/AIDS μέχρι το 2015 και να έχει επιτευχθεί έως το 2010 καθολική πρόσβαση σε θεραπεία για όλους όσοι το χρειάζονται.

Εκείνη τη χρονιά πραγματοποιείται το 13ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS στο Ντέρμπαν της Νοτίου Αφρικής. Είναι το πρώτο που διεξάγεται σε μια αναπτυσσόμενη χώρα και μάλιστα σε μια χώρα με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εξάπλωσης του HIV παγκοσμίως. Στο επίκεντρο του Συνεδρίου βρέθηκαν ο καταστροφικός αντίκτυπος της επιδημίας στην υποσαχάρια Αφρική, αλλά και η τεράστια ανισότητα μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών όσον αφορά την πρόσβαση στη θεραπεία. 

Πρόεδρος της ΝΑ εκείνη την εποχή ήταν ο Thabo Mbeki, ένας από τους αρνητές του AIDS. Μεταγενέστερες επιστημονικές εκτιμήσεις σημειώνουν ότι εξαιτίας της αδράνειας του «αρνητή» προέδρου, η Νότια Αφρική είδε 330.000 «αχρείαστους» θανάτους στη διάρκεια της διακυβέρνησής του. Στο Συνέδριο, 5.000 επιστήμονες δημοσίευσαν τη Διακήρυξη του Ντέρμπαν ως απάντηση στους αρνητές του AIDS.

5. 00's - Μια παγκόσμια δέσμευση

Στις 5 Ιουνίου του 2001 συμπληρώνονται 20 χρόνια από την πρώτη καταγραφή της επιδημίας του HIV/AIDS. Παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί, η 20ή επέτειος εξακολουθεί να τονίζει την ανησυχία, καθώς οι προκλήσεις παραμένουν: δίπλα στις παρενέργειες των θεραπειών εμφανίζεται και το πρόβλημα της αντίστασης του ιού στα φάρμακα, ενώ γίνεται σαφές ότι η σημαντικότερη πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα, τις κυβερνήσεις και την ίδια την παγκόσμια κοινωνία των πολιτών είναι η διάθεση των αντιρετροϊκών φαρμάκων στις υπό ανάπτυξη και στις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Το 2001 λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία μόλις 560.000 άνθρωποι, αριθμός που αποτελεί μικρό μόνο κλάσμα των δεκάδων εκατομμυρίων που ζουν με HIV.

Τον Ιούνιο του ίδιου έτους η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιεί για πρώτη φορά μια Ειδική Σύνοδο για το AIDS, το αποτέλεσμα της οποίας είναι η υιοθέτηση της Πολιτικής Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών για το HIV/AIDS. Η Διακήρυξη θεωρείται σταθμός στην ιστορία της επιδημίας, καθώς για πρώτη φορά η παγκόσμια κοινότητα έθεσε μια σειρά στόχων και δεσμεύσεων, ορίζοντας επιπλέον και την ετήσια παρακολούθηση για την πρόοδό τους.

Στις 14 Νοεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) ανακοινώνει τη Διακήρυξη της Ντόχα, που επιβεβαιώνει το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών να αγοράσουν ή να κατασκευάσουν γενόσημα φάρμακα προκειμένου να αντιμετωπίσουν υγειονομικές κρίσεις όπως αυτή του HIV/AIDS.

Τον Ιανουάριο του 2002 ιδρύεται το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας (Global Fund), σύμφωνα με την απόφαση που πήραν τα Ηνωμένα Έθνη το προηγούμενο έτος. Στις 25 Απριλίου, το Ταμείο εγκρίνει τον πρώτο γύρο χρηματοδοτήσεων προς κυβερνήσεις και οργανισμούς στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι επιχορηγήσεις ανέρχονται συνολικά σε 600 εκατομμύρια δολάρια για προγράμματα δύο ετών.

Το AIDS είναι παγκοσμίως η κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-59. Μεταξύ όλων των ενηλίκων που ζουν με HIV/AIDS παγκοσμίως, περίπου το ήμισυ είναι γυναίκες.

Το 2003 η επιδημία του HIV/AIDS φέρνει διαφορετικές προκλήσεις σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Το CDCυπολογίζει ότι σχεδόν τα ⅔ των νέων λοιμώξεων που συμβαίνουν ετησίως στις ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα μετάδοσης από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον HIV. 

Στην Κίνα, σύμφωνα με κυβερνητικές εκτιμήσεις, 840.000 άνθρωποι ζουν με HIV/AIDS στο τέλος του 2003. Η κύρια οδός μετάδοσης είναι η χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών και η μετάγγιση αίματος και προϊόντων αίματος, όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τον ίδιο χρόνο για πρώτη φορά Κινέζος ηγέτης, ο πρωθυπουργός Wen Jiabao, επισκέπτεται νοσοκομείο στο Πεκίνο όπου συναντά και συνομιλεί με ανθρώπους που ζουν με HIV.

Στη Ρωσία η εξάπλωση του ιού παρουσιάζεται εξαιρετικά γρήγορη. Αν και τα περιστατικά αφορούν κυρίως άνδρες που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών, αναφέρεται αυξανόμενη ετεροφυλόφιλη μετάδοση και ως συνέπεια, αυξάνεται και ο αριθμός γυναικών με HIV. 

Στη Νότια Αφρική η κυβέρνηση εγκρίνει ένα Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο για το HIV/AIDS με στόχο να παράσχει πρόσβαση σε αντιρετροϊκή θεραπεία σε περισσότερους από 1,4 εκατ. Νοτιοαφρικανούς μέχρι το 2008.

Την 1η Δεκεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοινώνει σε συνεργασία με το UNAIDS την πρωτοβουλία «3 by 5» προκειμένου να βρίσκονται σε αντιρετροϊκή θεραπεία 3 εκατ. άνθρωποι μέχρι το τέλος του 2005. Αν και τα άτομα που λαμβάνουν θεραπεία θα τριπλασιαστούν στο διάστημα αυτό (από 400.000 σε 1,3 εκατ.), ο στόχος δεν θα επιτευχθεί.

Με το AIDS να έχει πάψει πια να θεωρείται η «νόσος των gay» και να χτυπά εξίσου και τις γυναίκες. Το UNAIDS τον Φεβρουάριο προωθεί την Παγκόσμια Συμμαχία για τις Γυναίκες και το AIDS, με στόχο να αναδείξει τις συνέπειες της επιδημίας σε γυναίκες και κορίτσια σε όλο τον κόσμο. Όμως το πρόβλημα επεκτείνεται και στα παιδιά. 15 εκατ. παιδιά παγκοσμίως έχουν χάσει τον ένα ή και τους δύο γονείς τους εξαιτίας του HIV/AIDS.

Στις ΗΠΑ το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων εγκρίνει τον Απρίλιο του 2005 τη χρήση της προφύλαξης μετά την έκθεση στον ιό (Post Exposure Prophylaxis – PEP) για το ευρύ κοινό. Το φάρμακο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη της μόλυνσης από HIV μέχρι 72 ώρες μετά την έκθεση. Ωστόσο, λόγω των παρενεργειών δεν μπορεί να λαμβάνεται τακτικά και επιτρέπεται μόνο για χρήση όταν κάποιος είναι γνωστό ότι έχει εκτεθεί στον HIV.

Στη σύνοδο των G8, οι εξελίξεις στο μέτωπο του HIV βρέθηκαν στο επίκεντρο, όπου οι χώρες δεσμέυονται για «όσο το δυνατόν περισσότερο καθολική πρόσβαση στη θεραπεία» έως το 2010. Η δέσμευση αυτή επέτρεψε σε 5,4 εκατομμύρια ανθρώπους να λάβουν θεραπεία.

Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων στις ΗΠΑ εγκρίνει το 2006 το πρώτο φάρμακο κατά του HIV το οποίο λαμβάνεται μία φορά ημερησίως σε ένα μόνο χάπι (Single Tablet Regimen -STR) ανοίγοντας το δρόμο για μια ευκολότερη καθημερινότητα των ατόμων που ζουν με HIV. 

Ομάδα διεθνών ερευνητών ανακοινώνει ότι ανακάλυψε την προέλευση του HIV σε μια κοινότητα άγριων χιμπαντζήδων στο νότιο Καμερούν. Οι ερευνητές πέρασαν πάνω από μια δεκαετία μελετώντας βιολογικό υλικό, και συγκρίνοντας γενετικά τον ιό της ανοσοανεπάρκειας του πιθήκου (SIV) που βρήκαν, με το πρώτο γνωστό δείγμα HIV, το οποίο ελήφθη από άνδρα στο Κονγκό το 1959.

Τον Αύγουστο 2006 διεξάγεται στο Τορόντο το 16ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS. Κεντρικό θέμα: «Time to Deliver». Tο Συνέδριο διατρέχει η ιδέα ότι παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί και τους πόρους που έχουν διατεθεί, η παγκόσμια μάχη είναι ακόμη πίσω στην προσπάθεια να περιορίσει την επιδημία και να μεριμνήσει για τους ασθενείς. Επιπλέον, η ανισότητα των φύλων, η ομοφοβία και οι διακρίσεις εις βάρος των εργαζομένων στον τομέα του σεξ και των χρηστών ναρκωτικών εξακολουθούν να δημιουργούν εμπόδια στις προσπάθειες πρόληψης.

Σε μια προσπάθεια να αυξήσουν τον αριθμό των ανθρώπων που κάνουν τεστ HIV, τον Μάιο του 2007 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το πρόγραμμα UNAIDS ζητούν από τους παρόχους υγείας να συστήνουν οι ίδιοι τη διενέργεια τεστ HIV με στόχο την πληρέστερη γνώση της κατάστασης του πληθυσμού και την καλύτερη πρόσβαση σε πρόληψη και θεραπεία. Η ανάγκη για την έκδοση αυτών των οδηγιών προέκυψε από τα στοιχεία που δείχνουν ότι σχεδόν το 80% των ανθρώπων που ζουν με HIV στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δεν γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον HIV.

Την ελπίδα ότι μπορεί να βρέθηκε η άκρη του νήματος για τα βασικά στοιχεία μιας οριστικής θεραπείας, έδωσε στην ανθρωπότητα η ιστορία του Αμερικανού Timothy Ray Brown (γνωστού αρχικά ως «The Berlin Patient»). Όπως ανακοινώθηκε σε επιστημονικό συνέδριο το 2008, ο Brown ζούσε επί 11 χρόνια με HIV λαμβάνοντας αντιρετροϊκή αγωγή. Αργότερα διαγνώσθηκε με λευχαιμία η οποία για να αντιμετωπιστεί χρειάστηκε μεταμόσχευση μυελού των οστών. Ο γιατρός του Brown χρησιμοποίησε μυελό δότη με τη μετάλλαξη Δ32 που ήταν γνωστό ότι δυσκολεύει τον HIV να προσκολληθεί στα κύτταρα του ανοσοποιητικού και ως εκ τούτου να τα μολύνει. Μετά τη μεταμόσχευση (η οποία στην ουσία αντικαθιστά το ανοσοποιητικό του ασθενή), και ενώ ο Brown είχε διακόψει την αντιρετροϊκή του αγωγή, το ιικό του φορτίο δεν ανιχνευόταν και το ανοσοποιητικό του επανήλθε. Μέχρι και το 2020 που πέθανε, όταν η λευχαιμία επέστρεψε, δεν παρατηρήθηκε ιική ανάκαμψη του HIV, κάνοντας τον Brown το πρώτο άτομο που θεραπεύτηκε από τον HIV.

Τον Ιούλιο του ίδιου έτους υπογράφεται αίρεται η γενική απαγόρευση εισόδου στις ΗΠΑ για οροθετικούς επισκέπτες, δίνοντας στο Υπουργείο Υγείας την εξουσιοδότηση να εγκρίνει την είσοδο κατά περίπτωση.

Νέες ελπίδες για περαιτέρω βήματα προόδου δημιουργεί η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα το 2009, ο οποίος θέτει το καθήκον υλοποίησης μιας Εθνικής Στρατηγικής για το HIV/AIDS. Τον Μάιο ο Πρόεδρος Ομπάμα εξαγγέλλει και την πρωτοβουλία Global Health Initiative, μια εξαετή προσπάθεια συνολικού κόστους 63 δισ. δολαρίων για την ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης των υγειονομικών ζητημάτων σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Το UNAIDS αναφέρει ότι παρατηρείται σημαντική μείωση (-17%) στις νέες λοιμώξεις HIV τη δεκαετία που πέρασε.  Ωστόσο, την ίδια περίοδο στην ανατολική Ασία σημειώθηκε αύξηση κατά 25%, ενώ ο αριθμός των παιδιών που έχουν μείνει ορφανά εξαιτίας του AIDS σκαρφάλωσε στα 15 εκατομμύρια.

Ανακοινώνεται η πλήρης άρση απαγόρευσης εισόδου οροθετικών επισκεπτών και μεταναστών στις ΗΠΑ μετά από 22 ολόκληρα χρόνια. Σύντομα θα ακολουθήσουν στον ίδιο δρόμο και άλλες χώρες όπως οι Νότια Κορέα, Κίνα και Ναμίμπια. Η στάση της Καθολικής Εκκλησίας έναντι του HIV/AIDS προκαλεί αντιδράσεις υγειονομικών υπηρεσιών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, που για δεκαετίες αγωνίζονται να σταματήσουν την εξάπλωση του HIV και του AIDS στην υποσαχάρια Αφρική. Αιτία αυτών οι δηλώσεις κατά των προφυλακτικών από τον Πάπα Βενέδικτο XVIστην πρώτη του επίσκεψη στην Αφρικανική ήπειρο. 

Το 2010 έχει γίνει προφανές ότι ο αρχικός στόχος της διεθνούς κοινότητας για την ανάσχεση του HIV/AIDS έχει επιτευχθεί έπειτα από τη συνεχιζόμενη μείωση των νέων λοιμώξεων και θανάτων. Το Συνέδριο του AIDS εκείνης της χρονιάς εστιάζει στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της καθολικής πρόσβασης στη θεραπεία. 

6. 10's - Νέες προκλήσεις, παλιά προβλήματα

Το 2011 η μελέτη HIV Prevention Trials Network – HPTN 052 φέρνει αισιοδοξια δείχνοντας ότι οι άνθρωποι που ζουν με τον HIV και λαμβάνουν εγκαίρως αντιρετροϊκή αγωγή είναι 96% λιγότερο πιθανό να μεταδώσουν τον ιό στους σεξουαλικούς συντρόφους τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας τροφοδοτούν μια μακροχρόνια συζήτηση σχετικά με την πιθανότητα να υπάρχει διπλό όφελος από τα αντιρετροϊκά φάρμακα. Φαίνεται ότι αυτό είναι δυνατόν και σύντομα θα αρχίσει να γίνεται και επισήμως λόγος για τη θεραπεία ως πρόληψη (Treatment as Prevention - TasP), αλλά και για την εξίσωση U=U (Undetectable = Untransmittable). Το περιοδικό Science την ονομάζει την “πιο σημαντική επιστημονική ανακάλυψη του 2011”.

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών που πραγματοποιείται τον Ιούνιο υιοθετεί Πολιτική Διακήρυξη για το HIV/AIDS, δίνοντας έμφαση στην επίτευξη 10 στόχων μέχρι το 2015. 

Η στόχευση της πολιτικής διακύρηξης δεν εστιάζει μόνο στη μείωση των νέων λοιμώξεων και των θανάτων, αλλά βάζει έντονα στην ατζέντα ζητήματα:

• μειονοτικών ομάδων, 
• έμφυλων ανισοτήτων, 
• στιγματισμού και διακρίσεων, 
• δικαιωμάτων των ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS και 
• ενδυνάμωσης της συντονισμένης αντιμετώπισης ενός παγκόσμιου ζητήματος. 

Η έμφαση των υγειονομικών αρχών στα επιστημονικά ευρήματα του προηγούμενου έτους γίνεται εμφανής με την έγκριση του φαρμάκου TDF/FTC (Truvada) από τον FDA για προφύλαξη πριν την έκθεση στον HIV (PrEP) το 2012. Οροαρνητικοί ενήλικες που ανήκουν σε ομάδες που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την επιδημία μπορούν να λαμβάνουν ένα χάπι την ημέρα για να μειώσουν το ρίσκο σεξουαλικής μετάδοσης.

Πιο γνωστό περιστατικό του 2013 είναι η περίπτωση του «Μωρού του Μισισιπή». Μια αναφορά σε επιστημονικό συνέδριο για την πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση βρέφους που θεραπεύτηκε από τον HIV. Το μωρό γεννήθηκε από οροθετική μητέρα και ο HIV του μεταδόθηκε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. 30 ώρες μετά τη γέννηση του του χορηγήθηκαν υψηλές δόσεις αντιρετροϊκής θεραπείας και συνέχισαν να του χορηγούνται για 18 μήνες. 5 μήνες μετά τη γέννηση του, το ιικό του φορτίο ήταν μη ανιχνέυσιμο. Στους 48 μήνες ζωής του, παρατηρήθηκε ιική ανάκαμψη, σβήνοντας τις ελπίδες για μια λειτουργική θεραπεία σε οροθετικά νεογνά με τη συγκεκριμένη στρατηγική. 

Την ίδια χρονιά, αναφορές για δύο οροθετικούς ασθενείς στη Βοστόνη που ύστερα από μεταμόσχευση μυελού των οστών βρέθηκαν χωρίς ιικό φορτίο για πολλές εβδομάδες μετά τη διακοπή της αντιρετροϊκής αγωγής, θύμισαν τον «ασθενή του Βερολίνου» – τελικά και στους δύο ασθενείς ο ιός επανήλθε. 

Το 2014 εκτιμάται πως από τους 36,9 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν με HIV, τα 14,9 εκατ. έχουν πρόσβαση στη θεραπεία, ενώ τα οροθετικά παιδιά που λαμβάνουν αγωγή είναι 820.000 από το σύνολο των 2,6 εκατομμυρίων. Υπολογίζεται επίσης πως από το σύνολο των ανθρώπων που ζουν με HIV παγκοσμίως, αυτοί που το γνωρίζουν είναι λίγο παραπάνω απ’ τους μισούς. Συγκριτικά με το 2000 ωστόσο, οι νέες λοιμώξεις έχουν μειωθεί κατά 35%, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη υπογραμμίζουν ότι αν οι προσπάθειες της παγκόσμιας κοινότητας δεν είχαν ενταθεί από το 2000, οι νέες διαγνώσεις θα ήταν 6 εκατομμύρια αντί για 2. 

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης επιβεβαιώνουν τον Οκτώβριο με δημοσίευσή τους ότι πιθανότατα ο HIV προήλθε από την περιοχή της Κινσάσα, στη Λαϊκή Δημοκρατία Κονγκό, τη δεκαετία του 1920 – αμφισβητώντας έτσι την ιδέα ότι η αρχή έγινε στο Καμερούν· η θεωρία για την προέλευση από τους χιμπαντζήδες παραμένει ωστόσο ακλόνητη.

Οι μελέτες PROUD και IPERGAY αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της PrEP στη μείωση της μετάδοσης του HIV στον πληθυσμό των ΑΣΑ σε πραγματικές συνθήκες.

Τον Ιούλιο 2015 το UNAIDS ανακοινώνει επισήμως ότι μεταξύ των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας, ο «Στόχος 6» (ανάσχεση και αντιστροφή της εξάπλωσης του HIV) επετεύχθη και με το παραπάνω: οι νέες λοιμώξεις μειώθηκαν κατά 35% και οι θάνατοι που σχετίζονται με το AIDS κατά 41%. Η διεθνής κινητοποίηση έναντι της επιδημίας από το έτος 2000 και μετά εκτιμάται ότι απέτρεψε 30 εκατ. νέες λοιμώξεις και σχεδόν 8 εκατ. θανάτους. Ακόμη περισσότερο, ο αριθμός των 15 εκατ. ανθρώπων που βρίσκονται το 2015 σε αντιρετροϊκή αγωγή, έμοιαζε αδύνατος το 2000, όταν τα φάρμακα κόστιζαν ετησίως περισσότερο από 10.000 δολάρια ανά άτομο – ο ακτιβισμός, η επιστήμη, η πολιτική βούληση, αλλά και η προθυμία των φαρμακευτικών εταιρειών φέρνει το 2015 την τιμή των φαρμάκων πρώτης γραμμής στα 100 δολάρια.

Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε από το UNAIDS: 

Η νέα στόχευση της παγκόσμιας κοινότητας αφορά τον γρήγορο εντοπισμό των νέων λοιμώξεων καθώς τα δεδομένα δείχνουν πως το 90% των νέων λοιμώξεων στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί αν γινόταν έγκαιρη διάγνωση και άμεση έναρξη αντιρετροϊκής αγωγής.  

Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και άμεσης έναρξης της φαρμακευτικής αγωγής επιβεβαιωνεται από τα αποτελέσματα της μελέτης START (Strategic Timing of Antiretroviral Treatment) που δείχνουν πως τα οφέλη της άμεσης έναρξης αντιρετροϊκής αγωγής μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο σοβαρής ασθένειας σε οροθετικά άτομα κατά 53%. Η προσέγγιση αυτή, γνωστή ως “Test & Start” ενσωματώνεται στις νέες κατευθυντήριες του ΠΟΥ, όπως επίσης και η χρήση PrEP σε άτομα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο έκθεσης στον HIV. 

Στις αρχές του 2016 18,2 εκατ. άνθρωποι λαμβάνουν ART συμπεριλαμβανομένων 910.000 παιδιών. Η αύξηση της πρόσβασης σε ART αυξάνει και τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών του ιού στα φάρμακα, ενώ μελέτη αναφέρει 1.900 οροθετικά άτομα των οποίων ο οργανισμός δεν ανταποκρίθηκε σε αντιρετροϊκά φάρμακα. 

Το Φεβρουάριο αναφέρεται η πρώτη λοίμωξη HIV σε άτομο που λάμβανε PrEP. Λίγους μήνες αργότερα σε συνάντηση κορυφής του ΟΗΕ με θέμα την εξάλειψη του AIDS, τα κράτη μέλη δεσμεύονται να θέσουν τέλος στην επιδημία έως το 2030, στόχος ο οποίος εντάσσεται στο πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η δέσμευση αυτή δέχεται κριτική καθώς αντιδράσεις από ομάδες κρατών έχουν ως αποτέλεσμα τη μη συμπερίληψη ομάδων ατόμων που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την επιδημία του HIV/AIDS (άνδρες που έχουν σεξουαλικές σχέσεις με άνδρες, εργαζόμενοι στο σεξ, διεμφυλικοί, χρήστες ναρκωτικών) στο κείμενο. 

Το Μάρτιο πραγματοποιούνται οι πρώτες μεταμοσχεύσεις οργάνων από οροθετικούς δότες σε οροθετικούς λήπτες από χειρούργους του John Hopkins University. Η άρση της διάταξης που απαγόρευε κάτι τέτοιο είχε αρθεί από το 2013. Εγκρίνεται η χρήση PrEP στη Γαλλία και τη Ν. Αφρική.

To UNAIDS εκτιμά το 2017 πως ο βηματισμός της αποκλιμάκωσης δεν είναι αρκετός για να επιτεχθεί ο στόχος του ΟΗΕ για λιγότερες από 500.000 νέες λοιμώξεις έως το 2020. 

Το σλόγκαν του “Undetectable = Untransmittable” υιοθετείται από οργανώσεις για το HIV/AIDS σε όλο τον κόσμο ύστερα από εκστρατεία της Prevention Access Campaign. 

Το U=U αποτελεί μήνυμα πρόληψης και αποστιγματοποίησης δηλώνοντας ότι όσοι λαμβάνουν κανονικά αντιρετροϊκή αγωγή και έχουν επιτύχει ένα μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, δεν μεταδίδουν τον ιό σε άλλους. Η απήχηση του ωστόσο σε περιοχές του κόσμου που υπάρχουν δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας είναι λιγότερη. 

Τον Νοέμβριο το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ απονέμει στον τραγουδιστή Έλτον Τζον το βραβείο «Humanitarian ofthe Year». Από το 1992 το Elton John AIDS Foundation έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 385 εκατ. δολάρια για να υποστηρίξει προγράμματα σχετικά με το HIV/AIDS σε ολόκληρο τον κόσμο.

Εγκρίνεται η χρήση PrEP σε Καναδά, Αυστραλία, Ισραήλ, Νορβηγία, Βέλγιο και Βραζιλία. 

Οι νέες λοιμώξεις HIV το 2018 αυξάνονται σε περίπου 50 χώρες, στις περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης, της Κεντρικής Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Ο στόχος που τέθηκε το 2014 από το UNAIDS “90-90-90” μέχρι το 2020 φαίνεται να έχει πολύ δρόμο ακόμη, καθώς το πρώτο 90 δείχνει να είναι πρόβλημα καθώς σε χώρες της δυτικής και κεντρικής Αφρικής μόνο το 48% των ατόμων που ζουν με HIV γνωρίζουν την κατάσταση τους. 

Η νικήτρια της Eurovision του 2014  Conchita, ανακοινώνει πως είναι οροθετική, λαμβάνει ART και το ιικό της φορτίο είναι εδώ και πολλά χρόνια μη ανιχνεύσιμο. 

Η Dr Mathilde Krim πεθαίνει σε ηλικία 91 ετών. Γενετίστρια και ιολόγος η Dr Krim συνέβαλε τα μέγιστα στις εξελίξεις σχετικά με το HIV/AIDS, ξεκινώντας το AIDS Medical Foundation το 1983, ενώ υπήρξε ιδρυτική πρόεδρος του Foundation for AIDS Research (amfAR) το 1985.

Στο 22ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS στο Αμστερνταμ, η συζήτηση επικεντρώνεται στην κατανόηση του «10-10-10» – όλων εκείνων δηλαδή που μένουν πίσω, σε μια στιγμή που η παγκόσμια κοινότητα έχει θέσει τον στόχο «90-90-90» (δηλ. τα ποσοστά για: διαγνωστικό έλεγχο, πρόσβαση σε θεραπεία, καταστολή του ιού). Με δύο χρόνια να απομένουν μέχρι το χρονικό όριο επίτευξης αυτών των στόχων (2020), η σκέψη στρέφεται σε όσα πρέπει ακόμη να γίνουν και ο προβληματισμός αφορά την ισορροπία ανάμεσα στο κυνήγι των αριθμών και στις ανάγκες των ανθρώπων. 

Η PrEP εγκρίνεται σε Σκωτία, Φινλανδία, Κένυα, Περού, Πορτογαλία και Εσθονία. 

Το 2019 είναι πλέον φανερό σε όλους ότι η προσπάθεια έχει βγει εκτός τροχιάς και οι στόχοι δεν θα επιτευχθούν. Το συμπέρασμα που βγάζουν τα Ηνωμένα Έθνη για αυτή την παγκόσμια μάχη, είναι ότι η προσπάθεια σε όλα τα μέτωπα έχει μεν αποδώσει σημαντικά κέρδη, έχει όμως χάσει τον ρυθμό και επιβραδύνει, με αποτέλεσμα να υπολείπεται των στόχων του 2020. 

Ο πρόεδρος Trump στις ΗΠΑ έχοντας υποτιμήσει από τις αρχές της θητείας του το ρόλο του ΟΗΕ ανακοινώνει τον στόχο να τελειώσει ο HIV στις ΗΠΑ σε 10 χρόνια. 

Επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοινώνουν την ανάπτυξη ενός νέου εργαλείου που δείχνει πόσο επιτυχής είναι μια στρατηγική θεραπείας, μετρώντας τον αριθμό των κυττάρων του ανοσοποιητικού που είναι ανενεργά και αποτελούν τις δεξαμενές του HIV στο σώμα. 

Στην Ευρώπη η οργάνωση AIDS Action Europe αναδεικνύει το θέμα της ποινικοποίησης συμπεριφορών που σχετίζονται με τον HIV αναφέροντας πως «Η τιμωρία για μη-αποκάλυψη της οροθετικότητας είναι ένα αυξανόμενο φαινόμενο στην ευρωπαϊκή ήπειρο, που δεν λαμβάνει υπόψη την επιστημονική αρχή U=U, συμβάλλει στον στιγματισμό, δυσκολεύει την αναζήτηση θεραπείας και έχει άμεσες και βαθιές επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα».

Το Μάρτιο του ίδιου έτους ανακοινώνεται σε επιστημονικό συνέδριο η δεύτερη περίπτωση ίασης ατόμου με HIV. Στον “London Patient”, όπως και στην περίπτωση του “Berlin Patient” δεν ανιχνευόταν λοίμωξη HIV τρια χρόνια μετά από μεταμόσχευση μυελού των οστών από δότη που έχει γενετική ανοσία έναντι του HIV, και ενώ δεν έχει λάβει αντιρετροϊκή αγωγή επί 18 μήνες. Στη θεραπεία αυτή υποβλήθηκε λόγω της λευχαιμίας, όπως και ο “ασθενής του Βερολίνου”. 

Το 2019 ήταν η χρονιά που καταγράφηκε το γηραιότερο άτομο με HIV γνωστό ως ο “Lisbon Patient”, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 100 ετών. Ο Miguel είχε διαγνωστεί από το 2004, στα 84 του χρόνια με χαμηλά CD4 κύτταρα. Μετά από χημειοθεραπεία για ένα λέμφωμα που αντιμετώπιζε, ξεκίνησε ART και το ιικό του φορτίο έφτασε σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα. 

Η PrEP υιοθετείται στην Ιρλανδία, Σουηδία, Δανία, Γερμανία, Κύπρο, Ιταλία, Ελβετία, Ολλανδία, Αγγλία, Ουαλία και Βόρεια Ιρλανδία, ενώ ο ΠΟΥ επικαιροποιεί τις κατευθυντήριες οδηγίες για την προληπτική προφύλαξη – PrEP για να συμπεριλάβει την προφύλαξη «επί συγκεκριμένου γεγονότος» (αλλιώς «on demand» ή και «2 – 1 – 1»), εκτός από την καθημερινή αγωγή PrEP. Αφορά τη λήψη χαπιών σε συγκεκριμένη δοσολογία και ώρα, προ και μετά τη σεξουαλική πράξη.

Τα επίπεδα αντοχής του ιού σε δύο από τα κύρια φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του HIV σε όσους ξεκινούν αντιρετροϊκή θεραπεία, υπερέβησαν το 10% σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, καθώς και σε άλλες χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, στις οποίες μάλιστα η αντοχή του ιού είναι σχεδόν διπλάσια στις γυναίκες.

Το 2020: 

• το 84% (31,6 εκατ.) των ανθρώπων με HIV έχουν γνώση της οροθετικότητάς τους, 
• το 73% (27,4 εκατ.) έχουν πρόσβαση σε αγωγή και 
• το 66% (24,8 εκατ.) έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο. 

Ακριβώς αυτό προσδιορίζει το νόημα της Παγκόσμιας Ημέρας AIDS 2020, όπως φαίνεται μέσα από το μήνυμα «Παγκόσμια αλληλεγγύη, κοινή ευθύνη»

Με την επέλαση του SARS-CoV-2, γίνεται γρήγορα φανερό ότι οι συνέπειες δεν αφορούν μόνο τις ανθρώπινες ζωές που χάνονται, τη διατάραξη κάθε κανονικότητας, τις απώλειες που επιφέρουν στην οικονομία τα επαναλαμβανόμενα lockdown, τη λειτουργία των υποδομών υγείας. 

Καθίσταται επίσης σίγουρο, ότι η διατάραξη που επιφέρει η πανδημία COVID-19 στα συστήματα υγείας παγκοσμίως, θα έχει πολλαπλές επιπτώσεις στο σύνολο της υγειονομικής λειτουργίας – και, στην περίπτωσή μας, στην εξέλιξη της μάχης κατά του HIV/AIDS, σε πλανητική κλίμακα: από το επίπεδο των αναγκαίων διαγνωστικών ελέγχων μέχρι την πρόσβαση σε θεραπεία, και από τα προγράμματα ενημέρωσης και εκπαίδευσης μέχρι τα βήματα στον επιστημονικό τομέα. 

7. HIV & AIDS στην Ελλάδα

7.1. Η επιδημιολογική εικόνα της Ελλάδας

Επιδημιολογική Παρατήρηση