Η ιστορία του HIV/AIDS

Το 1981, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) αναγνώρισε επίσημα μια νέα ασθένεια, η οποία αναφέρθηκε για πρώτη φορά σε μια έκθεση του Dr. Michael Gottlieb που δημοσιεύθηκε στην Εβδομαδιαία Έκθεση για τη Νοσηρότητα και τη Θνησιμότητα (Morbidity and Mortality Weekly Report). Η έκθεση περιέγραφε κρούσματα ενός σπάνιου είδους πνευμονίας που ονομαζόταν πνευμονοκυστική πνευμονία (PCP) σε πέντε ομοφυλόφιλους άνδρες στο Λος Άντζελες, οι οποίοι είχαν όλοι σοβαρά εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Δύο από τους άνδρες είχαν ήδη πεθάνει και όλοι τους είχαν επίσης μολυνθεί από τον κυτταρομεγαλοϊό (CMV), ο οποίος ανήκει στην ομάδα των ερπητοϊών.

Μετά τη δημοσίευση της έκθεσης, γιατροί από όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες κατέκλυσαν το CDC με αναφορές παρόμοιων περιπτώσεων, καθώς και περιπτώσεων σαρκώματος Kaposi, το οποίο συνδέεται επίσης με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Στις 16 Ιουνίου, ένας 35χρονος λευκός ομοφυλόφιλος άνδρας με σοβαρά συμπτώματα ανοσοανεπάρκειας έγινε ο πρώτος ασθενής με AIDS που εισήχθη στο Κλινικό Κέντρο των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIH). Δεν έφυγε ποτέ από το νοσοκομείο και πέθανε λίγους μήνες αργότερα, στις 28 Οκτωβρίου. Η δεύτερη έκθεση του CDC χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο "σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας" (AIDS) για να περιγράψει αυτό το σύνδρομο, το οποίο χαρακτηριζόταν από ευκαιριακές λοιμώξεις και ορισμένους καρκίνους. 

Το 1982, η νέα ασθένεια που συνεχίζει τη θανατηφόρα δράση της αποκτά το όνομά της. Ο όρος Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) καθιερώνεται στη θέση των προηγούμενων ανεπίσημων και υποτιμητικών όρων GRID (Gay-related immune deficiency), Gay Cancer ή Gay Plague. Από τις αρχές του έτους η ασθένεια προσελκύει την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης, ενώ το CDC αναφέρει περιστατικά πνευμονοκυστικής πνευμονίας και σαρκώματος Kaposi σε ετεροφυλόφιλους, αιμορροφιλικούς, μετανάστες από την Αϊτή και χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Έτσι ορίζονται οι ομάδες “υψηλού κινδύνου” με τον κωδικό "4H"  από τα αρχικά των λέξεων: Ομοφυλόφιλοι, ηρωινομανείς, αιμορροφιλικοί, Αϊτινοί (Homosexuals, Heroin addicts, Haitians, Haemophiliacs). Εικάζεται ότι ο ιός έφτασε στις ΗΠΑ μέσω της Αϊτής, καθώς τη δεκαετία του 1960 πολλοί Αϊτινοί μετανάστες εργάζονταν στο Κονγκό.

Οι πρωτοβουλίες των ακτιβιστών ξεκίνησαν το 1982 με τις πρώτες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τις συνέπειες της νόσου. Στις αρχές του έτους ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη η πρώτη ακτιβιστική οργάνωση με στόχο την ενημέρωση, την προώθηση της έρευνας και την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας στους ασθενείς με AIDS. Η οργάνωση αυτή ήταν η GMHC (Gay Men's Health Crisis).

Το 1983 επιστήμονες και οι ομάδες που πλήττονται αγωνίζονται να κατανοήσουν αυτή τη θανατηφόρα ασθένεια, η οποία εμφανίστηκε ξαφνικά και δημιούργησε πολυάριθμα ερωτήματα σχετικά με τη μετάδοση, τα συμπτώματα και την εξέλιξή της. Εκείνη την εποχή η επιστημονική κοινότητα βάδιζε στο σκοτάδι και η πρόοδος ήταν οδυνηρά αργή, μιας και η διάθεση πόρων για την έρευνα ήταν ακόμη περιορισμένη.

Τον Μάιο, ο Luc Montagnier, η Françoise Barré-Sinoussi και οι συνάδελφοί τους στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι ανακοινώνουν ότι απομόνωσαν έναν ιό που σχετίζεται με τη λεμφαδενοπάθεια (lymphadenopathy-associated virus ή LAV), ο οποίος πιστεύουν ότι συνδέεται με το AIDS. Περίπου την ίδια εποχή, ο Robert Gallo του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ και η ερευνητική του ομάδα ισχυρίζονται ότι ανακάλυψαν έναν ρετροϊό (τον οποίο ονόμασαν HTLV-III) που πιθανώς προκαλεί το AIDS.

Η αιμοδοσία διαταράσσεται ως αποτέλεσμα της επιδημίας, ενώ τα άτομα που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την επιδημία και οι κοντινοί τους υποφέρουν από το στίγμα και τις διακρίσεις. Οι κυβερνήσεις διαφόρων χωρών αρχίζουν να ανταποκρίνονται στην επιδημία με σκοπό να αποτρέψουν την περαιτέρω εξάπλωσή της. Η επιδημία οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στη σεξουαλική συμπεριφορά, τη χρήση ναρκωτικών και τις πολιτικές δημόσιας υγείας και προκαλεί μια παγκόσμια συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Το 1984, ο αριθμός των ατόμων που ζουν με τον ιό HIV φτάνει τα 1,7 εκατομμύρια, με τα νέα κρούσματα να φτάνουν τις 600.000 και τους θανάτους που σχετίζονται με το AIDS να ξεπερνούν τις 25.000. Τον Οκτώβριο του 1984 αρχίζουν κλινικές δοκιμές για ένα τεστ αντισωμάτων που ανιχνεύει τον ιό στο αίμα. Ο L. Montagner και ο R. Gallo ανακοινώνουν από κοινού τον Ιούνιο ότι οι ιοί LAV (Lymphadenopathy-Associated Virus) και HTLV-III που προκαλούν AIDS, είναι ο ίδιος ιός (ο οποίος θα ονομαστεί HIV δύο χρόνια αργότερα). Στο Αμστερνταμ γεννιέται το πρώτο πρόγραμμα ανταλλαγής συριγγών για χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, ενώ τον Ιούνιο του ίδιου έτους πεθαίνει από επιπλοκές του AIDS ο Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault. 

Το 1985 οι θάνατοι από ασθένειες που σχετίζονται με το AIDS φτάνουν τους 42,600 ενώ πληθώρα μέσων ενημέρωσης μιλούν για μια “απειλή που μεγεθύνεται”. Ο οργανισμός Τροφίμων & Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) αδειοδοτεί την παραγωγή του πρώτου τεστ ανίχνευσης αντισωμάτων του HIV στον άνθρωπο (ELISA), κάνοντας διαθέσιμο ένα πρώτο σημαντικό εργαλείο στην αντιμετώπιση της επιδημίας. 

Την ίδια χρονιά πραγματοποιείται στην Ατλάντα των ΗΠΑ το 1ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS, το οποίο μέχρι και σήμερα αποτελεί μια διεθνή πλατφόρμα για συντονισμένη απάντηση στην επιδημία του HIV/AIDS. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, η είδηση είδηση ότι ο Ροκ Χάντσον, ένα διεθνές είδωλο, έπασχε από AIDS, εστίασε την παγκόσμια προσοχή στην ασθένεια και βοήθησε στην αλλαγή των αντιλήψεων του κοινού γι' αυτήν. 

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν μιλά για πρώτη φορά δημόσιαγια το AIDS, ύστερα από 5 χρόνια σφοδρότατης κριτικής ότι η διοίκηση του χρηματοδοτεί ανεπαρκώς την αντιμετώπιση του HIV/AIDS, χαρακτηρίζοντας το “κορυφαία προτεραιότητα”. 

Την 1η Μαΐου του 1986 η Διεθνής Επιτροπή για την Ταξινόμηση των Ιών ανακοινώνει ότι ο ιός που προκαλεί το AIDSθα ονομάζεται επισήμως Ιός της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human Immunodeficiency Virus – HIV). Οι επιστήμονες αναφέρουν την απομόνωση ενός νέου ιού σε δύο ασθενείς με AIDS από τη Γουινέα-Μπισάου και το Πράσινο Ακρωτήριο. Σημείωσαν ότι ο ιός είναι διαφορετικός από ό,τι παρατηρείται αλλού, αλλά αναμφίβολα σχετίζεται με τον HIV. Ονομάστηκε HIV-2 και συνδέθηκε με τη Δυτική Αφρική. Σε αντίθεση με τον HIV-1, είναι λιγότερο λοιμογόνος και λιγότερο μεταδοτικός. Ο HIV-1 παραμένει αυτός που ευθύνεται για τη μεγάλη πλειονότητα των μολύνσεων παγκοσμίως, και αυτός με τις περισσότερες μεταλλάξεις και υποτύπους.

Την 1η Φεβρουαρίου του 1987 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εγκαινιάζει το Παγκόσμιο Πρόγραμμα για το AIDS στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της νόσου. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) εγκρίνει την κυκλοφορία της πρώτης φαρμακευτικής αγωγής για το AIDS. Πρόκειται για τη φαρμακευτική ουσία ζιδοβουδίνη, γνωστή ως αζιδοθυμιδίνη ή ΑΖΤ, ένα αντιρετροϊκό που αρχικώς αναπτύχθηκε για τη θεραπεία του καρκίνου. Το στίγμα και οι διακρίσεις κατά των ατόμων που ζουν με HIV θεσμοθετείται με τις υγειονομικές αρχές των ΗΠΑ να απαγορεύουν την είσοδο των οροθετικών στη χώρα για λόγους δημόσιας υγείας. 

Το ίδιο έτος ιδρύεται η ACT UP και οργανώνει την πρώτη της διαμαρτυρία στη Wall Street απαιτώντας άμεση δράση σε ποικίλα θέματα, μεταξύ των οποίων:

• Μεγαλύτερη πρόσβαση σε πειραματικά φάρμακα για το AIDS
  
• Διαθεσιμότητα φαρμάκων σε προσιτές τιμές
  
• Πολιτικές απαγόρευσης των διακρίσεων κατά την αντιμετώπιση του AIDS
  
• Ασφάλιση, απασχόληση και στέγαση· 
  
• Συντονισμένη ολοκληρωμένη εθνική πολιτική για το AIDS.
  

Στις 19 Απριλίου η πριγκίπισσα Νταϊάνα φωτογραφίζεται να ανταλλάσσει χειραψία με οροθετικό ασθενή, σε νοσοκομείο του Λονδίνου. Η κίνηση αυτή ήταν τεράστιας συμβολικής αξίας σε μια εποχή που το στίγμα ήταν στο ζενίθ του. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς εκτίθεται στο εθνικό πάρκο της Ουάσινγκτον το AIDS Memorial Quilt όπου απλοί άνθρωποι συνθέτουν πάνω από 1.920 πάνελ για να μνημονεύσουν τα ονόματα γνωστών και φίλων τους που πέθαναν από AIDS.  Σήμερα, αποτελεί μια τεράστια σύνθεση 54 τόνων που περιλαμβάνει σχεδόν 50.000 πάνελ αφιερωμένα σε περισσότερα από 105.000 άτομα. Είναι το μεγαλύτερο έργο κοινοτικής λαϊκής τέχνης στον κόσμο.

Το 1988 ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η 1η Δεκεμβρίου ως η Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS με σύνθημα «A world united against AIDS». Η ημέρα καθιερώθηκε με στόχο να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για ένα παγκόσμιο πρόβλημα, αλλά και για να ακουστεί η φωνή όσων ζουν με τον HIV/AIDS. Τον Ιανουάριο του 1988 η Διακήρυξη του Λονδίνου εκπέμπει ένα μήνυμα που τονίζει τις ανάγκες πρόληψης, προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιορισμού του στίγματισμού και των διακρίσεων, τόσο από τις κυβερνήσεις και την κοινωνία, όσο και από τα ΜΜΕ. Η διακύρηξη δημοσιεύτηκε ύστερα από διεθνή συνάντηση υπό τον ΠΟΥ με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από 148 χώρες – τα τρία τέταρτα των οποίων κατείχαν υπουργικές θέσεις.

Μέχρι τον Μάρτιο 1989, 145 χώρες έχουν αναφέρει 142.000 περιστατικά AIDS. Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τα εκτιμά στις 400.000 παγκοσμίως. Ανακοινώνονται τα αποτελέσματα των δοκιμών του ΑΖΤ, τα οποία έδειξαν ότι το φάρμακο μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη του AIDS σε θετικά στον HIV άτομα που δεν εμφανίζουν συμπτώματα. Στις ΗΠΑ γίνεται διαθέσιμο και δεύτερο φάρμακο για τη θεραπεία του AIDS σε άτομα στα οποία είχε αποτύχει η θεραπεία με ΑΖΤ.

Μέχρι το 1990 η επιδημία έχει απλωθεί σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, χωρίς διακρίσεις ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες. Οι διακρίσεις ωστόσο αφορούν την παροχή πρόσβασης των διαθέσιμων φαρμάκων εκεί που υπάρχει ανάγκη με αποτέλεσμα να διαπιστώνεται πως το προσδόκιμο ζωής στην υποσαχάρια Αφρική έχει μειωθεί πάρα πολύ εξαιτίας της επιδημίας. Το Νοέμβριο του ’90 δημοσιεύεται στο περιοδικό LIFE μια εικόνα που έχει ταυτιστεί όσο καμία άλλη με την επιδημία του HIV/AIDS. Σε αυτή βλέπουμε τον David Kirby περιστοιχισμένο από μέλη της οικογένειάς. Τη στιγμή αποτύπωσε με τον φωτογραφικό της φακό η Therese Frare.