Η ιστορία του HIV/AIDS

Στις 5 Ιουνίου του 2001 συμπληρώνονται 20 χρόνια από την πρώτη καταγραφή της επιδημίας του HIV/AIDS. Παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί, η 20ή επέτειος εξακολουθεί να τονίζει την ανησυχία, καθώς οι προκλήσεις παραμένουν: δίπλα στις παρενέργειες των θεραπειών εμφανίζεται και το πρόβλημα της αντίστασης του ιού στα φάρμακα, ενώ γίνεται σαφές ότι η σημαντικότερη πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα, τις κυβερνήσεις και την ίδια την παγκόσμια κοινωνία των πολιτών είναι η διάθεση των αντιρετροϊκών φαρμάκων στις υπό ανάπτυξη και στις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Το 2001 λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία μόλις 560.000 άνθρωποι, αριθμός που αποτελεί μικρό μόνο κλάσμα των δεκάδων εκατομμυρίων που ζουν με HIV.

Τον Ιούνιο του ίδιου έτους η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιεί για πρώτη φορά μια Ειδική Σύνοδο για το AIDS, το αποτέλεσμα της οποίας είναι η υιοθέτηση της Πολιτικής Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών για το HIV/AIDS. Η Διακήρυξη θεωρείται σταθμός στην ιστορία της επιδημίας, καθώς για πρώτη φορά η παγκόσμια κοινότητα έθεσε μια σειρά στόχων και δεσμεύσεων, ορίζοντας επιπλέον και την ετήσια παρακολούθηση για την πρόοδό τους.

Στις 14 Νοεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) ανακοινώνει τη Διακήρυξη της Ντόχα, που επιβεβαιώνει το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών να αγοράσουν ή να κατασκευάσουν γενόσημα φάρμακα προκειμένου να αντιμετωπίσουν υγειονομικές κρίσεις όπως αυτή του HIV/AIDS.

Τον Ιανουάριο του 2002 ιδρύεται το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας (Global Fund), σύμφωνα με την απόφαση που πήραν τα Ηνωμένα Έθνη το προηγούμενο έτος. Στις 25 Απριλίου, το Ταμείο εγκρίνει τον πρώτο γύρο χρηματοδοτήσεων προς κυβερνήσεις και οργανισμούς στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι επιχορηγήσεις ανέρχονται συνολικά σε 600 εκατομμύρια δολάρια για προγράμματα δύο ετών.

Το AIDS είναι παγκοσμίως η κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-59. Μεταξύ όλων των ενηλίκων που ζουν με HIV/AIDS παγκοσμίως, περίπου το ήμισυ είναι γυναίκες.

Το 2003 η επιδημία του HIV/AIDS φέρνει διαφορετικές προκλήσεις σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Το CDCυπολογίζει ότι σχεδόν τα ⅔ των νέων λοιμώξεων που συμβαίνουν ετησίως στις ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα μετάδοσης από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον HIV. 

Στην Κίνα, σύμφωνα με κυβερνητικές εκτιμήσεις, 840.000 άνθρωποι ζουν με HIV/AIDS στο τέλος του 2003. Η κύρια οδός μετάδοσης είναι η χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών και η μετάγγιση αίματος και προϊόντων αίματος, όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τον ίδιο χρόνο για πρώτη φορά Κινέζος ηγέτης, ο πρωθυπουργός Wen Jiabao, επισκέπτεται νοσοκομείο στο Πεκίνο όπου συναντά και συνομιλεί με ανθρώπους που ζουν με HIV.

Στη Ρωσία η εξάπλωση του ιού παρουσιάζεται εξαιρετικά γρήγορη. Αν και τα περιστατικά αφορούν κυρίως άνδρες που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών, αναφέρεται αυξανόμενη ετεροφυλόφιλη μετάδοση και ως συνέπεια, αυξάνεται και ο αριθμός γυναικών με HIV. 

Στη Νότια Αφρική η κυβέρνηση εγκρίνει ένα Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο για το HIV/AIDS με στόχο να παράσχει πρόσβαση σε αντιρετροϊκή θεραπεία σε περισσότερους από 1,4 εκατ. Νοτιοαφρικανούς μέχρι το 2008.

Την 1η Δεκεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοινώνει σε συνεργασία με το UNAIDS την πρωτοβουλία «3 by 5» προκειμένου να βρίσκονται σε αντιρετροϊκή θεραπεία 3 εκατ. άνθρωποι μέχρι το τέλος του 2005. Αν και τα άτομα που λαμβάνουν θεραπεία θα τριπλασιαστούν στο διάστημα αυτό (από 400.000 σε 1,3 εκατ.), ο στόχος δεν θα επιτευχθεί.

Με το AIDS να έχει πάψει πια να θεωρείται η «νόσος των gay» και να χτυπά εξίσου και τις γυναίκες. Το UNAIDS τον Φεβρουάριο προωθεί την Παγκόσμια Συμμαχία για τις Γυναίκες και το AIDS, με στόχο να αναδείξει τις συνέπειες της επιδημίας σε γυναίκες και κορίτσια σε όλο τον κόσμο. Όμως το πρόβλημα επεκτείνεται και στα παιδιά. 15 εκατ. παιδιά παγκοσμίως έχουν χάσει τον ένα ή και τους δύο γονείς τους εξαιτίας του HIV/AIDS.

Στις ΗΠΑ το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων εγκρίνει τον Απρίλιο του 2005 τη χρήση της προφύλαξης μετά την έκθεση στον ιό (Post Exposure Prophylaxis – PEP) για το ευρύ κοινό. Το φάρμακο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη της μόλυνσης από HIV μέχρι 72 ώρες μετά την έκθεση. Ωστόσο, λόγω των παρενεργειών δεν μπορεί να λαμβάνεται τακτικά και επιτρέπεται μόνο για χρήση όταν κάποιος είναι γνωστό ότι έχει εκτεθεί στον HIV.

Στη σύνοδο των G8, οι εξελίξεις στο μέτωπο του HIV βρέθηκαν στο επίκεντρο, όπου οι χώρες δεσμέυονται για «όσο το δυνατόν περισσότερο καθολική πρόσβαση στη θεραπεία» έως το 2010. Η δέσμευση αυτή επέτρεψε σε 5,4 εκατομμύρια ανθρώπους να λάβουν θεραπεία.

Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων στις ΗΠΑ εγκρίνει το 2006 το πρώτο φάρμακο κατά του HIV το οποίο λαμβάνεται μία φορά ημερησίως σε ένα μόνο χάπι (Single Tablet Regimen -STR) ανοίγοντας το δρόμο για μια ευκολότερη καθημερινότητα των ατόμων που ζουν με HIV. 

Ομάδα διεθνών ερευνητών ανακοινώνει ότι ανακάλυψε την προέλευση του HIV σε μια κοινότητα άγριων χιμπαντζήδων στο νότιο Καμερούν. Οι ερευνητές πέρασαν πάνω από μια δεκαετία μελετώντας βιολογικό υλικό, και συγκρίνοντας γενετικά τον ιό της ανοσοανεπάρκειας του πιθήκου (SIV) που βρήκαν, με το πρώτο γνωστό δείγμα HIV, το οποίο ελήφθη από άνδρα στο Κονγκό το 1959.

Τον Αύγουστο 2006 διεξάγεται στο Τορόντο το 16ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS. Κεντρικό θέμα: «Time to Deliver». Tο Συνέδριο διατρέχει η ιδέα ότι παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί και τους πόρους που έχουν διατεθεί, η παγκόσμια μάχη είναι ακόμη πίσω στην προσπάθεια να περιορίσει την επιδημία και να μεριμνήσει για τους ασθενείς. Επιπλέον, η ανισότητα των φύλων, η ομοφοβία και οι διακρίσεις εις βάρος των εργαζομένων στον τομέα του σεξ και των χρηστών ναρκωτικών εξακολουθούν να δημιουργούν εμπόδια στις προσπάθειες πρόληψης.

Σε μια προσπάθεια να αυξήσουν τον αριθμό των ανθρώπων που κάνουν τεστ HIV, τον Μάιο του 2007 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το πρόγραμμα UNAIDS ζητούν από τους παρόχους υγείας να συστήνουν οι ίδιοι τη διενέργεια τεστ HIV με στόχο την πληρέστερη γνώση της κατάστασης του πληθυσμού και την καλύτερη πρόσβαση σε πρόληψη και θεραπεία. Η ανάγκη για την έκδοση αυτών των οδηγιών προέκυψε από τα στοιχεία που δείχνουν ότι σχεδόν το 80% των ανθρώπων που ζουν με HIV στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δεν γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον HIV.

Την ελπίδα ότι μπορεί να βρέθηκε η άκρη του νήματος για τα βασικά στοιχεία μιας οριστικής θεραπείας, έδωσε στην ανθρωπότητα η ιστορία του Αμερικανού Timothy Ray Brown (γνωστού αρχικά ως «The Berlin Patient»). Όπως ανακοινώθηκε σε επιστημονικό συνέδριο το 2008, ο Brown ζούσε επί 11 χρόνια με HIV λαμβάνοντας αντιρετροϊκή αγωγή. Αργότερα διαγνώσθηκε με λευχαιμία η οποία για να αντιμετωπιστεί χρειάστηκε μεταμόσχευση μυελού των οστών. Ο γιατρός του Brown χρησιμοποίησε μυελό δότη με τη μετάλλαξη Δ32 που ήταν γνωστό ότι δυσκολεύει τον HIV να προσκολληθεί στα κύτταρα του ανοσοποιητικού και ως εκ τούτου να τα μολύνει. Μετά τη μεταμόσχευση (η οποία στην ουσία αντικαθιστά το ανοσοποιητικό του ασθενή), και ενώ ο Brown είχε διακόψει την αντιρετροϊκή του αγωγή, το ιικό του φορτίο δεν ανιχνευόταν και το ανοσοποιητικό του επανήλθε. Μέχρι και το 2020 που πέθανε, όταν η λευχαιμία επέστρεψε, δεν παρατηρήθηκε ιική ανάκαμψη του HIV, κάνοντας τον Brown το πρώτο άτομο που θεραπεύτηκε από τον HIV.

Τον Ιούλιο του ίδιου έτους υπογράφεται αίρεται η γενική απαγόρευση εισόδου στις ΗΠΑ για οροθετικούς επισκέπτες, δίνοντας στο Υπουργείο Υγείας την εξουσιοδότηση να εγκρίνει την είσοδο κατά περίπτωση.

Νέες ελπίδες για περαιτέρω βήματα προόδου δημιουργεί η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα το 2009, ο οποίος θέτει το καθήκον υλοποίησης μιας Εθνικής Στρατηγικής για το HIV/AIDS. Τον Μάιο ο Πρόεδρος Ομπάμα εξαγγέλλει και την πρωτοβουλία Global Health Initiative, μια εξαετή προσπάθεια συνολικού κόστους 63 δισ. δολαρίων για την ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης των υγειονομικών ζητημάτων σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Το UNAIDS αναφέρει ότι παρατηρείται σημαντική μείωση (-17%) στις νέες λοιμώξεις HIV τη δεκαετία που πέρασε.  Ωστόσο, την ίδια περίοδο στην ανατολική Ασία σημειώθηκε αύξηση κατά 25%, ενώ ο αριθμός των παιδιών που έχουν μείνει ορφανά εξαιτίας του AIDS σκαρφάλωσε στα 15 εκατομμύρια.

Ανακοινώνεται η πλήρης άρση απαγόρευσης εισόδου οροθετικών επισκεπτών και μεταναστών στις ΗΠΑ μετά από 22 ολόκληρα χρόνια. Σύντομα θα ακολουθήσουν στον ίδιο δρόμο και άλλες χώρες όπως οι Νότια Κορέα, Κίνα και Ναμίμπια. Η στάση της Καθολικής Εκκλησίας έναντι του HIV/AIDS προκαλεί αντιδράσεις υγειονομικών υπηρεσιών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, που για δεκαετίες αγωνίζονται να σταματήσουν την εξάπλωση του HIV και του AIDS στην υποσαχάρια Αφρική. Αιτία αυτών οι δηλώσεις κατά των προφυλακτικών από τον Πάπα Βενέδικτο XVIστην πρώτη του επίσκεψη στην Αφρικανική ήπειρο. 

Το 2010 έχει γίνει προφανές ότι ο αρχικός στόχος της διεθνούς κοινότητας για την ανάσχεση του HIV/AIDS έχει επιτευχθεί έπειτα από τη συνεχιζόμενη μείωση των νέων λοιμώξεων και θανάτων. Το Συνέδριο του AIDS εκείνης της χρονιάς εστιάζει στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της καθολικής πρόσβασης στη θεραπεία.