Η ιστορία του HIV/AIDS

Το 2011 η μελέτη HIV Prevention Trials Network – HPTN 052 φέρνει αισιοδοξια δείχνοντας ότι οι άνθρωποι που ζουν με τον HIV και λαμβάνουν εγκαίρως αντιρετροϊκή αγωγή είναι 96% λιγότερο πιθανό να μεταδώσουν τον ιό στους σεξουαλικούς συντρόφους τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας τροφοδοτούν μια μακροχρόνια συζήτηση σχετικά με την πιθανότητα να υπάρχει διπλό όφελος από τα αντιρετροϊκά φάρμακα. Φαίνεται ότι αυτό είναι δυνατόν και σύντομα θα αρχίσει να γίνεται και επισήμως λόγος για τη θεραπεία ως πρόληψη (Treatment as Prevention - TasP), αλλά και για την εξίσωση U=U (Undetectable = Untransmittable). Το περιοδικό Science την ονομάζει την “πιο σημαντική επιστημονική ανακάλυψη του 2011”.

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών που πραγματοποιείται τον Ιούνιο υιοθετεί Πολιτική Διακήρυξη για το HIV/AIDS, δίνοντας έμφαση στην επίτευξη 10 στόχων μέχρι το 2015. 

Η στόχευση της πολιτικής διακύρηξης δεν εστιάζει μόνο στη μείωση των νέων λοιμώξεων και των θανάτων, αλλά βάζει έντονα στην ατζέντα ζητήματα:

• μειονοτικών ομάδων, 
• έμφυλων ανισοτήτων, 
• στιγματισμού και διακρίσεων, 
• δικαιωμάτων των ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS και 
• ενδυνάμωσης της συντονισμένης αντιμετώπισης ενός παγκόσμιου ζητήματος. 

Η έμφαση των υγειονομικών αρχών στα επιστημονικά ευρήματα του προηγούμενου έτους γίνεται εμφανής με την έγκριση του φαρμάκου TDF/FTC (Truvada) από τον FDA για προφύλαξη πριν την έκθεση στον HIV (PrEP) το 2012. Οροαρνητικοί ενήλικες που ανήκουν σε ομάδες που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την επιδημία μπορούν να λαμβάνουν ένα χάπι την ημέρα για να μειώσουν το ρίσκο σεξουαλικής μετάδοσης.

Πιο γνωστό περιστατικό του 2013 είναι η περίπτωση του «Μωρού του Μισισιπή». Μια αναφορά σε επιστημονικό συνέδριο για την πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση βρέφους που θεραπεύτηκε από τον HIV. Το μωρό γεννήθηκε από οροθετική μητέρα και ο HIV του μεταδόθηκε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. 30 ώρες μετά τη γέννηση του του χορηγήθηκαν υψηλές δόσεις αντιρετροϊκής θεραπείας και συνέχισαν να του χορηγούνται για 18 μήνες. 5 μήνες μετά τη γέννηση του, το ιικό του φορτίο ήταν μη ανιχνέυσιμο. Στους 48 μήνες ζωής του, παρατηρήθηκε ιική ανάκαμψη, σβήνοντας τις ελπίδες για μια λειτουργική θεραπεία σε οροθετικά νεογνά με τη συγκεκριμένη στρατηγική. 

Την ίδια χρονιά, αναφορές για δύο οροθετικούς ασθενείς στη Βοστόνη που ύστερα από μεταμόσχευση μυελού των οστών βρέθηκαν χωρίς ιικό φορτίο για πολλές εβδομάδες μετά τη διακοπή της αντιρετροϊκής αγωγής, θύμισαν τον «ασθενή του Βερολίνου» – τελικά και στους δύο ασθενείς ο ιός επανήλθε. 

Το 2014 εκτιμάται πως από τους 36,9 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν με HIV, τα 14,9 εκατ. έχουν πρόσβαση στη θεραπεία, ενώ τα οροθετικά παιδιά που λαμβάνουν αγωγή είναι 820.000 από το σύνολο των 2,6 εκατομμυρίων. Υπολογίζεται επίσης πως από το σύνολο των ανθρώπων που ζουν με HIV παγκοσμίως, αυτοί που το γνωρίζουν είναι λίγο παραπάνω απ’ τους μισούς. Συγκριτικά με το 2000 ωστόσο, οι νέες λοιμώξεις έχουν μειωθεί κατά 35%, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη υπογραμμίζουν ότι αν οι προσπάθειες της παγκόσμιας κοινότητας δεν είχαν ενταθεί από το 2000, οι νέες διαγνώσεις θα ήταν 6 εκατομμύρια αντί για 2. 

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης επιβεβαιώνουν τον Οκτώβριο με δημοσίευσή τους ότι πιθανότατα ο HIV προήλθε από την περιοχή της Κινσάσα, στη Λαϊκή Δημοκρατία Κονγκό, τη δεκαετία του 1920 – αμφισβητώντας έτσι την ιδέα ότι η αρχή έγινε στο Καμερούν· η θεωρία για την προέλευση από τους χιμπαντζήδες παραμένει ωστόσο ακλόνητη.

Οι μελέτες PROUD και IPERGAY αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της PrEP στη μείωση της μετάδοσης του HIV στον πληθυσμό των ΑΣΑ σε πραγματικές συνθήκες.

Τον Ιούλιο 2015 το UNAIDS ανακοινώνει επισήμως ότι μεταξύ των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας, ο «Στόχος 6» (ανάσχεση και αντιστροφή της εξάπλωσης του HIV) επετεύχθη και με το παραπάνω: οι νέες λοιμώξεις μειώθηκαν κατά 35% και οι θάνατοι που σχετίζονται με το AIDS κατά 41%. Η διεθνής κινητοποίηση έναντι της επιδημίας από το έτος 2000 και μετά εκτιμάται ότι απέτρεψε 30 εκατ. νέες λοιμώξεις και σχεδόν 8 εκατ. θανάτους. Ακόμη περισσότερο, ο αριθμός των 15 εκατ. ανθρώπων που βρίσκονται το 2015 σε αντιρετροϊκή αγωγή, έμοιαζε αδύνατος το 2000, όταν τα φάρμακα κόστιζαν ετησίως περισσότερο από 10.000 δολάρια ανά άτομο – ο ακτιβισμός, η επιστήμη, η πολιτική βούληση, αλλά και η προθυμία των φαρμακευτικών εταιρειών φέρνει το 2015 την τιμή των φαρμάκων πρώτης γραμμής στα 100 δολάρια.

Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε από το UNAIDS: 

Η νέα στόχευση της παγκόσμιας κοινότητας αφορά τον γρήγορο εντοπισμό των νέων λοιμώξεων καθώς τα δεδομένα δείχνουν πως το 90% των νέων λοιμώξεων στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί αν γινόταν έγκαιρη διάγνωση και άμεση έναρξη αντιρετροϊκής αγωγής.  

Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και άμεσης έναρξης της φαρμακευτικής αγωγής επιβεβαιωνεται από τα αποτελέσματα της μελέτης START (Strategic Timing of Antiretroviral Treatment) που δείχνουν πως τα οφέλη της άμεσης έναρξης αντιρετροϊκής αγωγής μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο σοβαρής ασθένειας σε οροθετικά άτομα κατά 53%. Η προσέγγιση αυτή, γνωστή ως “Test & Start” ενσωματώνεται στις νέες κατευθυντήριες του ΠΟΥ, όπως επίσης και η χρήση PrEP σε άτομα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο έκθεσης στον HIV. 

Στις αρχές του 2016 18,2 εκατ. άνθρωποι λαμβάνουν ART συμπεριλαμβανομένων 910.000 παιδιών. Η αύξηση της πρόσβασης σε ART αυξάνει και τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών του ιού στα φάρμακα, ενώ μελέτη αναφέρει 1.900 οροθετικά άτομα των οποίων ο οργανισμός δεν ανταποκρίθηκε σε αντιρετροϊκά φάρμακα. 

Το Φεβρουάριο αναφέρεται η πρώτη λοίμωξη HIV σε άτομο που λάμβανε PrEP. Λίγους μήνες αργότερα σε συνάντηση κορυφής του ΟΗΕ με θέμα την εξάλειψη του AIDS, τα κράτη μέλη δεσμεύονται να θέσουν τέλος στην επιδημία έως το 2030, στόχος ο οποίος εντάσσεται στο πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η δέσμευση αυτή δέχεται κριτική καθώς αντιδράσεις από ομάδες κρατών έχουν ως αποτέλεσμα τη μη συμπερίληψη ομάδων ατόμων που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την επιδημία του HIV/AIDS (άνδρες που έχουν σεξουαλικές σχέσεις με άνδρες, εργαζόμενοι στο σεξ, διεμφυλικοί, χρήστες ναρκωτικών) στο κείμενο. 

Το Μάρτιο πραγματοποιούνται οι πρώτες μεταμοσχεύσεις οργάνων από οροθετικούς δότες σε οροθετικούς λήπτες από χειρούργους του John Hopkins University. Η άρση της διάταξης που απαγόρευε κάτι τέτοιο είχε αρθεί από το 2013. Εγκρίνεται η χρήση PrEP στη Γαλλία και τη Ν. Αφρική.

To UNAIDS εκτιμά το 2017 πως ο βηματισμός της αποκλιμάκωσης δεν είναι αρκετός για να επιτεχθεί ο στόχος του ΟΗΕ για λιγότερες από 500.000 νέες λοιμώξεις έως το 2020. 

Το σλόγκαν του “Undetectable = Untransmittable” υιοθετείται από οργανώσεις για το HIV/AIDS σε όλο τον κόσμο ύστερα από εκστρατεία της Prevention Access Campaign. 

Το U=U αποτελεί μήνυμα πρόληψης και αποστιγματοποίησης δηλώνοντας ότι όσοι λαμβάνουν κανονικά αντιρετροϊκή αγωγή και έχουν επιτύχει ένα μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, δεν μεταδίδουν τον ιό σε άλλους. Η απήχηση του ωστόσο σε περιοχές του κόσμου που υπάρχουν δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας είναι λιγότερη. 

Τον Νοέμβριο το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ απονέμει στον τραγουδιστή Έλτον Τζον το βραβείο «Humanitarian ofthe Year». Από το 1992 το Elton John AIDS Foundation έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 385 εκατ. δολάρια για να υποστηρίξει προγράμματα σχετικά με το HIV/AIDS σε ολόκληρο τον κόσμο.

Εγκρίνεται η χρήση PrEP σε Καναδά, Αυστραλία, Ισραήλ, Νορβηγία, Βέλγιο και Βραζιλία. 

Οι νέες λοιμώξεις HIV το 2018 αυξάνονται σε περίπου 50 χώρες, στις περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης, της Κεντρικής Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Ο στόχος που τέθηκε το 2014 από το UNAIDS “90-90-90” μέχρι το 2020 φαίνεται να έχει πολύ δρόμο ακόμη, καθώς το πρώτο 90 δείχνει να είναι πρόβλημα καθώς σε χώρες της δυτικής και κεντρικής Αφρικής μόνο το 48% των ατόμων που ζουν με HIV γνωρίζουν την κατάσταση τους. 

Η νικήτρια της Eurovision του 2014  Conchita, ανακοινώνει πως είναι οροθετική, λαμβάνει ART και το ιικό της φορτίο είναι εδώ και πολλά χρόνια μη ανιχνεύσιμο. 

Η Dr Mathilde Krim πεθαίνει σε ηλικία 91 ετών. Γενετίστρια και ιολόγος η Dr Krim συνέβαλε τα μέγιστα στις εξελίξεις σχετικά με το HIV/AIDS, ξεκινώντας το AIDS Medical Foundation το 1983, ενώ υπήρξε ιδρυτική πρόεδρος του Foundation for AIDS Research (amfAR) το 1985.

Στο 22ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS στο Αμστερνταμ, η συζήτηση επικεντρώνεται στην κατανόηση του «10-10-10» – όλων εκείνων δηλαδή που μένουν πίσω, σε μια στιγμή που η παγκόσμια κοινότητα έχει θέσει τον στόχο «90-90-90» (δηλ. τα ποσοστά για: διαγνωστικό έλεγχο, πρόσβαση σε θεραπεία, καταστολή του ιού). Με δύο χρόνια να απομένουν μέχρι το χρονικό όριο επίτευξης αυτών των στόχων (2020), η σκέψη στρέφεται σε όσα πρέπει ακόμη να γίνουν και ο προβληματισμός αφορά την ισορροπία ανάμεσα στο κυνήγι των αριθμών και στις ανάγκες των ανθρώπων. 

Η PrEP εγκρίνεται σε Σκωτία, Φινλανδία, Κένυα, Περού, Πορτογαλία και Εσθονία. 

Το 2019 είναι πλέον φανερό σε όλους ότι η προσπάθεια έχει βγει εκτός τροχιάς και οι στόχοι δεν θα επιτευχθούν. Το συμπέρασμα που βγάζουν τα Ηνωμένα Έθνη για αυτή την παγκόσμια μάχη, είναι ότι η προσπάθεια σε όλα τα μέτωπα έχει μεν αποδώσει σημαντικά κέρδη, έχει όμως χάσει τον ρυθμό και επιβραδύνει, με αποτέλεσμα να υπολείπεται των στόχων του 2020. 

Ο πρόεδρος Trump στις ΗΠΑ έχοντας υποτιμήσει από τις αρχές της θητείας του το ρόλο του ΟΗΕ ανακοινώνει τον στόχο να τελειώσει ο HIV στις ΗΠΑ σε 10 χρόνια. 

Επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοινώνουν την ανάπτυξη ενός νέου εργαλείου που δείχνει πόσο επιτυχής είναι μια στρατηγική θεραπείας, μετρώντας τον αριθμό των κυττάρων του ανοσοποιητικού που είναι ανενεργά και αποτελούν τις δεξαμενές του HIV στο σώμα. 

Στην Ευρώπη η οργάνωση AIDS Action Europe αναδεικνύει το θέμα της ποινικοποίησης συμπεριφορών που σχετίζονται με τον HIV αναφέροντας πως «Η τιμωρία για μη-αποκάλυψη της οροθετικότητας είναι ένα αυξανόμενο φαινόμενο στην ευρωπαϊκή ήπειρο, που δεν λαμβάνει υπόψη την επιστημονική αρχή U=U, συμβάλλει στον στιγματισμό, δυσκολεύει την αναζήτηση θεραπείας και έχει άμεσες και βαθιές επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα».

Το Μάρτιο του ίδιου έτους ανακοινώνεται σε επιστημονικό συνέδριο η δεύτερη περίπτωση ίασης ατόμου με HIV. Στον “London Patient”, όπως και στην περίπτωση του “Berlin Patient” δεν ανιχνευόταν λοίμωξη HIV τρια χρόνια μετά από μεταμόσχευση μυελού των οστών από δότη που έχει γενετική ανοσία έναντι του HIV, και ενώ δεν έχει λάβει αντιρετροϊκή αγωγή επί 18 μήνες. Στη θεραπεία αυτή υποβλήθηκε λόγω της λευχαιμίας, όπως και ο “ασθενής του Βερολίνου”. 

Το 2019 ήταν η χρονιά που καταγράφηκε το γηραιότερο άτομο με HIV γνωστό ως ο “Lisbon Patient”, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 100 ετών. Ο Miguel είχε διαγνωστεί από το 2004, στα 84 του χρόνια με χαμηλά CD4 κύτταρα. Μετά από χημειοθεραπεία για ένα λέμφωμα που αντιμετώπιζε, ξεκίνησε ART και το ιικό του φορτίο έφτασε σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα. 

Η PrEP υιοθετείται στην Ιρλανδία, Σουηδία, Δανία, Γερμανία, Κύπρο, Ιταλία, Ελβετία, Ολλανδία, Αγγλία, Ουαλία και Βόρεια Ιρλανδία, ενώ ο ΠΟΥ επικαιροποιεί τις κατευθυντήριες οδηγίες για την προληπτική προφύλαξη – PrEP για να συμπεριλάβει την προφύλαξη «επί συγκεκριμένου γεγονότος» (αλλιώς «on demand» ή και «2 – 1 – 1»), εκτός από την καθημερινή αγωγή PrEP. Αφορά τη λήψη χαπιών σε συγκεκριμένη δοσολογία και ώρα, προ και μετά τη σεξουαλική πράξη.

Τα επίπεδα αντοχής του ιού σε δύο από τα κύρια φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του HIV σε όσους ξεκινούν αντιρετροϊκή θεραπεία, υπερέβησαν το 10% σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, καθώς και σε άλλες χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, στις οποίες μάλιστα η αντοχή του ιού είναι σχεδόν διπλάσια στις γυναίκες.

Το 2020: 

• το 84% (31,6 εκατ.) των ανθρώπων με HIV έχουν γνώση της οροθετικότητάς τους, 
• το 73% (27,4 εκατ.) έχουν πρόσβαση σε αγωγή και 
• το 66% (24,8 εκατ.) έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο. 

Ακριβώς αυτό προσδιορίζει το νόημα της Παγκόσμιας Ημέρας AIDS 2020, όπως φαίνεται μέσα από το μήνυμα «Παγκόσμια αλληλεγγύη, κοινή ευθύνη»

Με την επέλαση του SARS-CoV-2, γίνεται γρήγορα φανερό ότι οι συνέπειες δεν αφορούν μόνο τις ανθρώπινες ζωές που χάνονται, τη διατάραξη κάθε κανονικότητας, τις απώλειες που επιφέρουν στην οικονομία τα επαναλαμβανόμενα lockdown, τη λειτουργία των υποδομών υγείας. 

Καθίσταται επίσης σίγουρο, ότι η διατάραξη που επιφέρει η πανδημία COVID-19 στα συστήματα υγείας παγκοσμίως, θα έχει πολλαπλές επιπτώσεις στο σύνολο της υγειονομικής λειτουργίας – και, στην περίπτωσή μας, στην εξέλιξη της μάχης κατά του HIV/AIDS, σε πλανητική κλίμακα: από το επίπεδο των αναγκαίων διαγνωστικών ελέγχων μέχρι την πρόσβαση σε θεραπεία, και από τα προγράμματα ενημέρωσης και εκπαίδευσης μέχρι τα βήματα στον επιστημονικό τομέα.